Het geheugen van het dorp: Historische Vereniging Nieuwerkerk a/d IJssel

De Historische Vereniging Nieuwerkerk (HVN) houdt zich bezig met de geschiedenis van Nieuwerkerk aan den IJssel. Dit gebeurt voor een groot deel vanuit de oudheidkamer. Die is sinds 1992 gevestigd in de stal van de zeventiende-eeuwse boerderij ‘Nooit-Gedacht’ aan de ’s-Gravenweg 6a. Boer Maarten Molenaar moest toen zijn land afstaan voor het nieuw te vormen recreatiegebied Hitland, waardoor hij zijn koeien niet langer kon houden. Geleidelijk aan is de oudheidkamer in de koeienstal tot stand gekomen. “Het begon met een collectie voorwerpen van de schoenmaker die tevens vroeger veel werk had als maker van tuigen voor trekdieren en van zadels,” vertelt Johan. De collectie bestaat nu uit meer dan 10.000 objecten.

Johan is inmiddels ‘gewoon’ bestuurslid, maar hij is lang voorzitter van de vereniging geweest. Hij houdt zich met veel verschillende dingen bezig. Laatst heeft hij nog een tentoonstelling over schoolplaten gemaakt. In deze tentoonstelling zijn oude aardrijkskunde- en geschiedenisplaten te bekijken.

Verder zet hij educatieprojecten op en is hij iedere donderdagochtend te vinden in het museum waar altijd genoeg te doen is aan onderhoud van de collectie. “Zodra je een oudheidkamer of museum hebt, dan heb je daar altijd wel wat te doen,” geeft Johan aan.

Leidens Ontzet en IJsselsteentjes

Daarnaast geeft Johan ook lezingen. Zo heeft hij een lezing gegeven over schoolplaten, aansluitend bij de tentoonstelling, maar ook over het beleg en ontzet van Leiden en over de verschillende kanten van het begrip geschiedenis. Dat deel van de Leidse geschiedenis lijkt op het eerste gezicht misschien niet zo veel te maken te hebben met Nieuwerkerk aan de IJssel, maar naast dat dit onderwerp een persoonlijke interesse is van Johan, leeft het onderwerp wel degelijk in het dorp. “Bij ons zijn toen ook de dijken doorgestoken om land onder water te zetten,’ vertelt Johan. ‘Dat had grote invloed op de rest van het tegenwoordige Zuid-Holland.”

Ook vertelt Johan over een lezing die hij heeft gegeven over IJsselsteentjes. “Deze wat gelige bakstenen werden gemaakt rondom de IJssel. Zo ook in Nieuwerkerk. Daar staat ook de enige overgebleven steenoven waar IJsselsteentjes gemaakt werden.” Een belangrijk historisch onderwerp dus, voor Nieuwerkerk aan den IJssel en daarbuiten.

Door middel van lezingen en tentoonstellingen kan niet alleen het verhaal van Nieuwerkerk aan den IJssel worden verteld, maar de geschiedenis van het dorp ook in een breder perspectief worden geplaatst.

Vernieuwingen en vrijwilligers

Het vinden van vrijwilligers is voor de vereniging een lastige opgave. Het merendeel van de vrijwilligers is zeventig plus en nieuwe, jongere aanwas is moeilijk te vinden. HVN is niet de enige vereniging die hiermee zit.

“In het algemeen is het steeds moeilijker om vrijwilligers te vinden,” vertelt Johan. “Mensen willen minder vast zitten. Mensen zijn eerder geneigd om voor korte activiteiten vrijwilliger te worden, dan voor iets waar ze jaren mee bezig zijn.” Werven onder mensen die meer tijd te besteden hebben, zoals gepensioneerden, is dan ook een goede aanpak volgens Johan. Maar dat blijkt ook niet altijd even makkelijk. “Veel mensen van mijn generatie gaan liever op vakantie, of golfen, of bridgen.”

De HVN is de afgelopen dertig jaar maar weinig veranderd. Wat is daar de reden van? “Het hoofddoel van onze vereniging is het laten zien van het leven en werken van vroeger in Nieuwerkerk aan den IJssel. Aan het verleden verandert alleen niet zoveel,” vertelt Johan. Ook is de structuur van de vereniging van invloed op de mogelijkheid tot veranderen. “Omdat we veel met vrijwilligers werken kan je weinig vernieuwen zoals andere grotere musea dat wel kunnen.” Verenigingen zonder oudheidkamer kunnen ook makkelijker vernieuwingen doorvoeren, denkt Johan. “Dan heb je minder sores aan je hoofd voor het gebouw en onderhoud et cetera.”

Maar ook naast vernieuwingen doorvoeren heeft het hebben van een oudheidkamer gevolgen voor de vereniging. “Een historische vereniging zonder een oudheidkamer of historisch museum is niet te vergelijken met een historische vereniging die dat wel te beheren heeft,” vertelt Johan. “De laatste kan in onzekerheid verkeren rond huisvesting en moet de kosten van huur en nutsvoorzieningen op kunnen brengen. In ons geval is de huisvesting stabiel maar wordt de situatie onzeker wanneer er een andere verhuurder komt.”

Voor wat er zou gebeuren met HVN en de collectie van de oudheidkamer als ze het pand zouden moeten verlaten heeft geen plan. “Dat is iets wat we aanpakken wanneer het zich voor doet. Wij zitten voorlopig nog goed, maar je weet nooit hoe lang dat blijft.”

Meer dan 10.000 objecten

In de oudheidkamer staat een grote hoeveelheid voorwerpen, het grootste deel daarvan is gedigitaliseerd en gecatalogiseerd en te vinden op de website van de vereniging.

Uit die collectie kan worden geput voor tentoonstellingen of er worden artikelen geschreven waarvoor de voorwerpen als bron worden gebruikt. Gebruikers weten de collectie ook te vinden. Maar dat is niet de belangrijkste reden voor het digitaliseren. “Het is vooral van belang dat je ook weet waar alles is.” Goed overzicht is in het geval van een collectie van meer dan 10.000 objecten belangrijk. “Je bent toch een beetje het geheugen van het dorp.”

De vereniging is op dit moment de grote collectie wel wat aan het uitdunnen. “Dan heb je bijvoorbeeld tien petroleumstellen,” zegt Johan. “Nou ja, dan weet je het ook wel weer.” Voorwerpen die uit de collectie worden gehaald maar wel Nieuwerkerks van oorsprong zijn gaan naar het depot waar de vereniging beschikking over heeft. “Voor niet-Nieuwerkerkse objecten zoeken we een andere bestemming. Verkoop is een van de mogelijkheden.”

Niet ieder collectiestuk kwam even makkelijk binnen. Johan vertelt over een oude hooiberg die tegenwoordig op het terrein van de boerderij staat. “Er was een oude hooiberg over, met zes boomdikke palen in de grond en een rieten kap.” De grote hooiberg moest vervoerd worden naar boerderij ‘Nooit-Gedacht’. Gelukkig was boer Maarten Molenaar zeer bekend in Nieuwerkerk aan den IJssel. “Het was iemand van aanpakken. Hij is er toen in geslaagd mensen om te praten die kwamen helpen met het vervoer van de hooiberg.” Deze moeilijke verhuisoperatie trok wel veel bekijks.

De weg naar Kralingen

Een gemeentelijke subsidie dekt grotendeels de kosten voor de huur en nutsvoorzieningen van het pand. De andere kosten worden gedekt door contributie-inkomsten. Heel breed heeft de vereniging het niet, maar dat is volgens Johan geen probleem. “We kunnen tot nu toe wel redelijk toe met weinig kosten.” Zo kostte de tentoonstelling over schoolplaten maar zo’n 250 euro. En wat als geld geen rol zou spelen? “Ken je het gezegde ‘Zo oud als de weg naar Kralingen’?,” vraagt Johan. “Nou dat is de weg waar wij aan zitten en dat is een hele oude weg die ver van het centrum van Nieuwerkerk zit.” Johan had wel graag gezien dat de oudheidkamer meer in het het centrum van Nieuwerkerk lag in plaats van aan de grens van het dorp. Maar Als mensen eenmaal weten waar ze de oudheidkamer kunnen vinden dan zijn ze heel enthousiast over de mooie locatie. Meer in het centrum zou de oudheidkamer meer bezoekers kunnen trekken.

“Maar dan zou de vereniging wel weg gaan uit de zeventiende-eeuwse boerderij,” bedenkt Johan zich. “ Misschien is het dan toch wel goed zoals het is.”

Oud zeer

Historische Vereniging Nieuwerkerk benadert ook overheden wanneer er sprake slecht beleid is. Dit is bijvoorbeeld gebeurd voor het behoud van de negentiende-eeuwse boerderij Geertruidahoeve. “Die is verkocht en in handen gekomen van de particulier. Die had er allemaal wilde plannen mee, maar dat ging helemaal mis.” Uiteindelijk is de boerderij tientallen jaren verwaarloosd. “De boerderij is een rijksmonument en de gemeente heeft de verplichting rijksmonumenten te onderhouden. Dat hebben ze niet gedaan.” Dit is iets waar de vereniging veel mee bezig is geweest. Later zijn ook D66 en Erfgoedvereniging Heemschut aangehaakt.

Hier is de Historische Vereniging Nieuwerkerk niet uniek in, laat Johan weten. “Je zult bij heel veel historische organisaties wel oud zeer vinden over historische gebouwen die als gevolg van een tekort aan erfgoedgevoel bij het gemeentebestuur verwaarloosd zijn of afgebroken.”

Herinneringen oproepen

Iets wat Johan nog graag zou uitvoeren is het maken van herinneringskisten met spullen uit de collectie van de oudheidkamer. “Deze kisten kunnen dan worden ingezet in de zorg voor demente ouderen. De oude objecten kunnen herinneringen oproepen bij de ouderen, zoals dat ook bij muziek gebeurt.” Aan het uitwerken van dit idee is Johan nog niet toegekomen. Er zijn maar een beperkt aantal vrijwilligers.

“Kijk ik heb een lijstje op mijn bureau liggen, en een groot deel is wat ik nog moet doen.” Johan houdt een lijstje omhoog waar inderdaad onder het kopje ‘te doen’ een hele rits taken te lezen zijn. Voorlopig is er nog genoeg werk te verrichten bij de vereniging dus alle hulp is welkom!

Lijkt het je leuk om lid te worden van de Historische Vereniging Nieuwerkerk aan den IJssel? Bekijk de website voor meer informatie.