Een soefitempel in de duinen: De Universel Murad Hassil in Katwijk aan Zee

Universeel soefisme

‘We noemen ons complex tegenwoordig de Universel, omdat het een universeel gebouw voor verbinding is’, legt bestuurslid Joop Moerenburg uit. ‘De naam “Murad Hassil” betekent “wens vervuld” en verwijst naar de stichter van de soefibeweging, Hazrat Inayat Khan, die hier in de duinen een bijzondere mystieke ervaring had. De naam tempel vermijden we bewust, maar het is natuurlijk wél zo gebouwd. Het gebouw is helemaal vierkant, met evenveel nadruk op oost, west, zuid en noord. Dat is gedaan vanuit het idee dat mensen vanuit alle windstreken zich hier kunnen aansluiten.’ Eenmaal binnen is duidelijk hoe belangrijk de koepel ook voor het interieur is, gezien het licht dat hij in de centrale ruimte binnenlaat. Zo’n koepel is uniek in Nederland, maar vraagt ook wel wat extra zorg. Joop Moerenburg: ‘Hij heeft soms flink te lijden van de zeewind. Samen met het duinzand wordt ‘ie gezandstraald, dus om de zoveel tijd moet hij gepoetst en gelakt worden. De koepel is ook weleens weggewaaid, maar de laatste stormen heeft ‘ie gelukkig weer overleefd.’

Mysticus en musicus Hazrat Inayat Khan (1882-1927) is de stichter van het universeel soefisme. Aan het begin van de twintigste eeuw reisde hij met een aantal familieleden uit India naar het Westen. Zijn doel was om verbinding te maken tussen Oost en West, hij zocht naar erkenning van elkaars gewoontes en culturen. Na bezoeken aan Engeland, Amerika, Rusland en Frankrijk kwam hij in 1921 ook naar Nederland, waar hij onder meer in Amsterdam, Arnhem, Den Haag en Haarlem lezingen gaf over zijn gedachtengoed. In deze vier steden ontstonden verenigingen, waarmee het soefisme voet aan de grond kreeg in Nederland. Er was zelfs grote belangstelling omdat na de Eerste Wereldoorlog veel mensen zochten naar zingeving, pacifisme en ‘de mens’ in zijn algemeenheid. Verschillende jaren achtereen verzorgde Inayat Khan soefi-zomerscholen in het land.

Mystieke ervaring

Een van de deelnemers was de jonge baron H. van Tuyll van Serooskerken. Hij had een buitenhuis in Katwijk, aan de Zuidboulevard, dat hij openstelde voor de bijeenkomsten. ‘Mensen kwamen hier in de omgeving dus regelmatig samen voor vaak meerdaagse bijeenkomsten’, aldus Joop Moerenburg. ‘Op een keer maakte Inayat Khan een wandeling en had hij een mystieke ervaring in de duinen. Wat precies, dat weten we niet. Een mystieke ervaring is per definitie een individueel gevoel – dus dat is ook lastig te vatten. De plek betekende duidelijk veel voor hem en ook volgende zomerschoolbijeenkomsten vonden hier plaats. Daar kwamen niet alleen Nederlanders op af, maar ook Europeanen uit andere landen. Ook nu wordt nog jaarlijks een internationale bijeenkomst in Katwijk aan Zee gehouden, een traditie die na het overlijden van Inayat Khan in 1927 is ontstaan.’

Geen religie

De kern van het soefisme is vrijheid. Het is geen godsdienst, maar het eert de mystieke kern van alle religies. Dat vertaalt zich ook in de gebedsruimte in Katwijk. Daar staat een altaar met zeven kaarsen: zes voor verschillende grote religies en één voor het soefisme. Die verbindt deze religies allemaal met elkaar. Joop Moerenburg benadrukt dat die zevende kaars ook voor alle overige religies staat. ‘Want er zijn zoveel manieren om het geloof te beleven als er mensen zijn. Bij een universele dienst zijn de kaarsen aan en liggen de heilige boeken van de betreffende religies op het altaar. Iemand gaat voor – altijd een leek – en die vertelt over zijn of haar overwegingen, ideeën en inspiratie die uit de verschillende geschriften gehaald zijn. Boven de zeven kaarsen hangt nóg een kaars, die verbeeldt het goddelijke. Alles is vrij. Respect is van het grootste belang.’

Ieder moet zijn eigen weg vinden

De stichter Hazrat Inayat Khan was de geestelijk leider, maar verder kent het soefisme geen echte hiërarchie. Het gaat om de persoonlijke beleving van religie. Net als bij iedere beweging zijn ook hier mensen die het voortouw nemen, mensen die zich verdiepen in de verschillende heilige boeken. Daardoor worden dat ook weer een soort geestelijk leiders, maar het blijven leken. Volgens Joop Moerenburg is vooral de innerlijke school van belang, je kunt je altijd verder verdiepen in de materie. ‘Zelf sta ik bijvoorbeeld bewust onderaan de ladder, ook al zijn er mensen die zeggen dat ik verder zou mogen gaan. Maar ik blijf graag bij de basis. Ieder moet zijn eigen weg vinden. Als je je aangetrokken voelt tot het soefisme kun je je aansluiten, dan ben je een vriend. Wil je je meer verdiepen in de heilige boeken dan kun je leerling worden, “moerid”. Dan lees je teksten en leer je daarvan. Iedereen heeft alles in zich, het is niet alsof een priester of imam ons méér kan vertellen over de innerlijke geloofsbeleving.’

Joop Moerenburg schetst de herkomst van de stroming: ‘Soefisme heeft haar basis in de islam, maar de islam houdt niet van soefisten – die zijn te liberaal. Het soefisme is geen religie, maar een beweging. Je hoeft een ander geloof er niet voor te verlaten, dat bestaat juist naast elkaar. Hier zoeken we naar gemeenschappelijke zaken – niet naar verschillen. De moeder van de Inayat Khan kwam uit de hindoecultuur, terwijl zijn vader moslim was. Het is goed mogelijk dat hij mede daarom de verbinding zocht. Hij was altijd op zoek naar overeenkomsten, niet naar verschillen. Hij vond zijn inspiratie in allerlei religies, zoals het jodendom, het christendom en de islam die allemaal uit het abrahamisme stammen. Maar ook het hindoeïsme en het zoroastrisme hadden zijn belangstelling. Er is niet één religie die de basis vormt van het soefisme.’

Robuust en rustiek

In de jaren zestig ontstond het idee om een tempel te bouwen in Katwijk. Het waren de jaren van wederopbouw en de beweging stond volop in de belangstelling. Dat ging niet zonder slag of stoot want de gemeenteraad van Katwijk was tegen het bouwen van een niet-christelijk heiligdom binnen de gemeentegrenzen. Toen de Raad van State uitspraak deed over de kwestie ging de gemeenteraad alsnog akkoord. Een volgende hindernis was de locatie. Joop Moerenburg: ‘We waren waarschijnlijk net op tijd. Nu mag hier niets meer gebouwd worden omdat het een waterwingebied is. We pachten de grond van Staatsbosbeheer en we mogen dus ook niets veranderen. Geen grondboringen bijvoorbeeld om een warmtepomp aan te sluiten. Dat is op zich jammer, want natuur en milieu zijn voor ons enorm belangrijk.’

Het ontwerp was voor de gemeente in vertrouwde handen, dat werd gemaakt door de stadsbouwbouwmeester van Katwijk: prof.ir. S.J. van Embden. Hij koos voor een robuuster uitstraling dan zoals we de Universel nu zien. Het hele complex werd opgebouwd uit metselwerk, waarbij de grote betonnen stenen een reliëf hebben zodat het geen egaal vlak wordt. Dat effect is binnen nog steeds zichtbaar, maar de buitenzijde is inmiddels volledig gepleisterd. De reliëfstenen bleken niet helemaal bestand tegen de (zee)elementen en het was anders ook niet mogelijk om het gebouw goed te isoleren.

Eén met de natuur

‘Rondom de Universel loopt een pad door de duinen waar je voor of na een dienst kunt wandelen’, laat Joop Moerenburg zien. ‘Dat noemen we “de vallei”, waar je even kunt zitten en wat mediteren. Pal achter de Universel ligt een camping en ook het uiteinde van de boulevard van Katwijk is niet ver weg, maar hier kun je je helemaal één met de natuur voelen. Het is altijd rustig, met in de zomer bloeiende duinroos en in het voorjaar af en aan vliegende vogeltjes.’

‘We zijn goed verankerd in Katwijk’, vertelt Joop Moerenburg: ‘De Universel staat niet meer ter discussie, hoewel bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen de lokale partij Jezus Leeft toch nog een oproep deed om de tempel af te breken. Maar dat is een minderheid. Het merendeel van de bevolking in Katwijk kent het gebouw en staat er open tegenover. Men is juist geïnteresseerd, en dat zien we bijvoorbeeld met Open Monumentendag als er honderden bezoekers langskomen. Dat juichen we alleen maar toe, want we staan graag open voor alles en iedereen. Zo verhuren we de ruimtes ook voor retraites en muziekuitvoeringen. Dan wordt er yoga gegeven of vindt er een Brahmsconcert plaats. Dat heeft allebei niets met religie of met soefisme te maken, maar dat kan hier dus ook.’

Foto header: Marco Zwinkels