Naar overzicht

Roemeens-orthodoxe kerk St. Gregorius de Theoloog in Schiedam: geloof en tradities

Ingrid van der Vlis
18 mei 2022 — 3 reacties

Het klinkt misschien als een weinig aantrekkelijke combinatie: een oude kapel op een in onbruik geraakte begraafplaats. Maar wie het onderkomen van de Roemeens-orthodoxe parochie in Schiedam eenmaal ontdekt heeft, ziet dat de plek is omgetoverd tot een prettig en warm thuis voor Roemeense Nederlanders. In de kapel schitteren de iconen en in de bijgebouwen vindt een bloeiend gemeenschapsleven plaats.

Roemeens-orthodoxe gemeenschap

De priester komt uit België, de diaken uit Haarlem en de secretaris uit Heemskerk. Alle drie hebben ze een sterke band met Roemenië en daarom komen zij wekelijks op zondag bij elkaar in Schiedam. Aan de voet van de Vlaardingerdijk zit daar de Roemeens-orthodoxe parochie St. Gregorius de Theoloog. De parochie is gevestigd in een rijksmonument, een negentiende-eeuwse neoclassicistische kapel die ooit dienstdeed op de in de jaren zeventig gesloten katholieke begraafplaats. Het is een mooi en voor velen onbekend hoekje Schiedam met monumentale bomen, soms al eeuwenoude graven én een relatief jonge Roemeens-orthodoxe gemeente.

Roemeens-orthodoxe parochie St. Gregorius de Theoloog aan de Vlaardingerdijk in Schiedam. (Foto Marco Zwinkels)

De parochie bestaat sinds 1981 en zit sinds 2001 op deze plek. Door die maatschappelijke functie kon de Stichting Monumentenbeheer rijkssubsidie krijgen voor de restauratie van de kapel en de bijgebouwen. Dat onderhoud leidt nog weleens tot kopzorgen, maar die sociale functie is overduidelijk aanwezig. De Roemeens-orthodoxe parochie telt zo’n 150 actieve leden uit het hele land. Op zondagen komen zij bij elkaar voor een dienst onder leiding van protopope dr. Ioan Dură die al ruim veertig jaar aan het hoofd van de parochie staat. Een protopope is een priester van hoge rang in de Oosters-Orthodoxe kerk.

Diaken van de parochie Constantin Gradinaru vertelt dat het niet zo vanzelfsprekend was dat juist deze priester hier terechtkwam. ‘De patriarch wilde in 1981 graag een parochie in Nederland vestigen. De mensen hier vroegen om spirituele hulp. Vader Ioan was toen zijn tweede doctoraat aan het voorbereiden aan de katholieke universiteit in Leuven en was dus heel dichtbij. Maar ook hij zag het niet zitten, want hij wilde graag naar Griekenland. Hij had in Athene zijn eerste doctoraat behaald; daar lag een glanzende universitaire carrière in het verschiet als hoogleraar kerkgeschiedenis. Vader Ioan liet zich gelukkig toch overhalen en ging voor een paar maanden op tijdelijke basis naar Nederland.’

De eerste liturgie die hij hier leidde, vond plaats in de Sint Mariakerk in Utrecht in 1981. In de jaren daarna ‘zwierf’ de kerkgemeenschap door het hele land. Vader Ioan is altijd gebleven, en heeft zich vanuit hier verder ontwikkeld als een van de belangrijkste kerkgeschiedenistheologen. Elena De Chiara is secretaris van het parochiebestuur. Zij herinnert zich nog levendig de beginperiode: ‘Pas in 2001 kreeg de parochie hier in Schiedam vaste grond onder de voeten. Voor die tijd kon de gemeenschap vaak wel ergens een kerk huren, maar dat was nooit voor vast. Alle iconen en andere belangrijke spullen voor de dienst gingen in kratten mee. Soms hadden we niet eens tijd genoeg om de iconen op te stellen.’

Er zijn nu negen Roemeens-orthodoxe parochies in Nederland, alle negen opgericht door Ioan Dură, maar dit is de oudste. ‘En de mooiste’, vult Elena De Chiara aan. ‘Veertig jaar geleden waren vrijwel alle katholieke kerken nog in gebruik. Dat is nu wel anders en mede daarom konden we deze kapel en de bijgebouwen huren. De beheerderswoning is nog wel van de gemeente. Die zouden we er graag bijnemen, maar daar moet erg veel onderhoud aan gepleegd worden. De dakgoten zijn verrot, ramen zijn ingegooid – dat kunnen we niet zomaar even op ons nemen.’

Diaken Constantin Gradinaru en secretaris Elena De Chiara van parochie St. Gregorius de Theoloog. (Foto Marco Zwinkels)

Gezongen liturgie

De Roemeens-Orthodoxe Kerk behoort tot de oudste christelijke kerken ter wereld. Na het ontstaan van het christendom was het apostel Andreas zelf, die aan de oevers van de Donau het nieuwe geloof predikte, De Roemeens-Orthodoxe Patriarchie werd gesticht in 1925 bij synodaal besluit. De Roemeens Orthodoxe Kerk wordt bestuurd door de Heilige Synode. Aan het hoofd staat de patriarch die enigszins vergelijkbaar is, maar niet zoveel macht heeft als de paus in de Rooms-Katholieke Kerk.

Opvallend aan het interieur van orthodoxe kerken is de iconostase, een houten altaar dat met iconen en religieuze voorstellingen is beschilderd. De iconostase in Schiedam is uit een Roemeens klooster naar Nederland gebracht. In het midden zitten de zogenoemde Koninklijke Deuren waardoor de priester naar het heiligdom gaat. Daar voert hij het sacrament van de eucharistie uit, het bereiden van de tafel met brood en wijn voor de heilige communie. Constantin Gradinaru: ‘We vinden het belangrijk dat we het geloof uitdragen en beleven zoals in het begin, we hebben er niets aan veranderd – vandaar ook “orthodox”. Er zijn rituelen waarvan we weten dat ze al sinds de eerste eeuwen na Christus zo gedaan worden. De liturgie bijvoorbeeld wordt altijd gezongen. De priester zingt voor en de gemeente geeft antwoord, of we zingen allemaal samen. Wij geloven dat brood en wijn tijdens de eucharistie door het gebed tot het lichaam en bloed van Christus wordt, de transsubstantiatie. Dat heilige sacrament is de basis van onze vieringen, van ons geloof.’ 

Het interieur van de Roemeens-orthodoxe parochie met centraal vooraan de iconostase en aan de wanden de vele iconen. (Foto Marco Zwinkels)

Heiligen

Wekelijks bezoeken gemiddeld zo’n 60-70 parochianen de viering, met Kerst of Pasen zijn het er soms 400 of 500, dan staat een deel van hen buiten. Dat de heiligen in een Roemeens-orthodoxe kerk een belangrijke rol spelen, is in één oogopslag duidelijk. In de Schiedamse parochie hangen honderden iconen met afbeeldingen van verschillende heiligen, geschonken door parochianen. De iconen zijn allemaal in traditionele Byzantijnse stijl geschilderd met eitempera en bladgoud op hout. Zo is er een icoon met alle 37 Nederlandse heiligen van vóór 1054 toen de christelijke kerk uiteenviel in oosters-orthodox en rooms-katholiek. Deze heiligen zijn voor beide stromingen belangrijk, want ze waren er allemaal al voor 1054. Dat verklaart ook waarom de bekende Schiedamse heilige Liduina er niet bij staat; zij leefde van 1380 tot 1433.

Elena De Chiara: ‘Heel dierbaar is ook de "Moeder Gods van Schiedam", een moderne variant van de icoon van Moeder Gods Pantanassa. Op dit icoon zijn onze kapel, de tulp Maria Brâncoveanu en vader Ioan Dură afgebeeld. Dit zal ons altijd herinneren aan de beginjaren van onze parochie, een historisch document in oeroude Byzantijnse stijl. Bij de iconostase staan de iconen van onze naamgever St. Gregorius de Theoloog en van Maria. Als moeder Gods is Maria van groot belang voor alle gelovigen. En voor ons is St. Gregorius de Theoloog extra dierbaar omdat hier op zijn naamdag in 1981 de eerste liturgie plaatsvond. We bewaren in onze kapel een klein deel van zijn relieken, uit de vierde eeuw. Het was dan ook een bijzonder mooi emotioneel moment toen we tijdens een pelgrimage naar Griekenland in een van de kerken in Nea Karvali ontdekten dat daar ook relieken van hem bewaard werden.’

Levendige parochie

De parochie kent een vaste kern die zich meteen vanaf 1981 bij priester Ioan Dură aansloot. Het eerste lid van de parochie is er nog altijd bij, een dame van nu 95 jaar oud. Kort na de Tweede Wereldoorlog groeide de Roemeense gemeenschap in Nederland. De nieuwe communistische leiding van Roemenië was de kerk niet gunstig gezind. Rijke Roemenen vluchtten het land uit, zoals er later nog veel meer mensen vertrokken. Toen Nicolae Ceauşescu in 1967 aan de macht kwam, werd het steeds grimmiger, ook voor de kerk. Elena De Chiara: ‘Hij liet veel kerken slopen, onder meer een aantal bijzonder oude gebouwen om zijn megalomane paleis te laten bouwen – na het Pentagon het grootste gebouw ter wereld. Als enige priester in de Roemeense diaspora publiceerde Vader Ioan in 1987 een open brief als protest tegen het slopen van kerken en kloosters in Roemenië.’

‘We zijn altijd nog verbonden met Roemenië, zowel via de kerk als via de cultuur’, benadrukt Constantin Gradinaru. ‘Zo nam Vader Ioan het initiatief om acties te houden om Roemenië tot de NAVO toe te laten. Nu is er veel armoede in het land, mensen zoeken hier soms werk en worden dan nog weleens slecht behandeld. Wij proberen te helpen en kunnen bijvoorbeeld ondersteunen door een collecte te houden. Hier komen we bij elkaar en de priester kan vragen om voor het goede doel te doneren. We zijn echt een hechte Roemeense gemeenschap, een baken voor veel Roemenen.’

Elena De Chiara: ‘We zijn geïntegreerd in de Nederlandse maatschappij, maar we willen ons geloof, onze taal en tradities niet vergeten. Daarom zijn er ook kinderclubs, die na afloop van de dienst de Roemeense taal leren en les krijgen in de geschiedenis en aardrijkskunde van het land.’
Naast de kapel maken ook de bijgebouwen en de tuin een belangrijk onderdeel uit van dit stukje Roemeens cultuurgoed in Schiedam. In het voorjaar bloeit hier rond het houten kruisbeeld, de Troita, de speciale tulp die genoemd is naar koningin Maria Brâncoveanu, de vrouw van de martelaar koning Constantin Brâncoveanu die in 1714 in Istanbul werd onthoofd samen met zijn vier zoons en een schoonzoon omdat zij hun geloof niet wilden verloochenen.

Dit jaar zal de tulp ook voor het eerst te bewonderen zijn in de Keukenhof, waar ze in de ‘Walk of Fame’ is opgenomen. De tuin kent meer bijzonderheden, zoals een eeuwenoude boom én een piepjonge boom die in het voorjaar van 2022 geplant werd. Het is de ent van een lindeboom uit Roemenië. Deze 250 jaar oude lindeboom staat in het park Copou in de lievelingsstad Iași van de grootste Roemeense dichter ooit, Mihai Eminescu. Dat is belangrijk, aldus Elena De Chiara: ‘Zo kunnen we onze kinderen hier niet alleen de religieuze waarden van ons land overdragen, maar ook de culturele.’

De Troita, het houten kruisbeeld in de tuin van de parochie. (Foto Marco Zwinkels)
Biserica Ortodoxa Romana Vlaardingerdijk 50 3117 EW Schiedam Toon route in Google Maps
Over de auteur

Ingrid van der Vlis is historicus en werkt voor haar eigen onderzoeksbureau Tijdelijk. Zij schreef boeken over verschillende weeshuizen en publiceerde veel over Delft. Zowel de lijvige stadsgeschiedenis vanaf 1795, Vooruit met veel verleden, als diezelfde historie in pocketformaat: De kleine geschiedenis van Delft voor dummies. Ook schreef zij ruim 50 Bevrijdingsbulletins over alles waar mensen dat eerste jaar na de Tweede Wereldoorlog mee te maken kregen in Delft.

3 reacties

Andre van den Broek 03 september 2023

Een zeer informatieve en rijk geïllustreerd verhaal over de geschiedenis van de Roemeens Orthodoxe Kerk. Het geeft een goed beeld van de ontwikkeling die deze gemeenschap in Nederland doormaakt!

Elena Neagu 28 september 2023

Een mooi geschreven verhaal, mooie foto's over de Roemeensorthodoxe gemeenschap!

HV 26 maart 2024

Wel een geromantiseerde weergave van de werkelijkheid: namelijk de orthodoxe kerk werkte samen met het regime van Ceaușescu en de securitate tijdens die periode vervolgden ze de katholieke kerk in Roemenie met afbraak en confiscatie. Van wat denk je dat de vermogende Roemenen rijk zijn geworden? en nu liefdadigheid doen.

Plaats een reactie

Verzenden

Meer religieus erfgoed

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.