De Mobarak Moskee in Den Haag, een eerste moskee in Nederland

Missionarissen

Toen in 1955 de eerste steen voor de Mobarak Moskee aan de Oostduinlaan werd gelegd kwamen honderden belangstellenden naar de feestelijke bijeenkomst in de Haagse Dierentuin. Mevrouw Nasirah B. Zimmermann was een van de eregasten. Zij had twee jaar eerder een moderne Nederlandse vertaling van de Koran gepubliceerd. Met haar vertaling had de beweging meteen een belangrijk middel in handen, want missie is het primaire doel van de Ahmadiyya-moslimgemeenschap.

De Ahmadiyya-beweging heeft haar basis in India en Pakistan, waarvandaan zij de Koran naar het Westen wil brengen. In 1926 werd een eerste moskee geopend in Londen, daarna zocht de beweging naar andere vestigingsplekken. Het was 1947 toen de eerste Ahmadiyya-missionaris in Nederland arriveerde, de heer Hafiz. Hij kwam in Den Haag terecht, waar al wat contacten lagen. Dat nam niet weg dat het een flinke stap was om uitgezonden te worden naar de andere kant van de wereld. De moederorganisatie in Pakistan had maar beperkte middelen om in zijn onderhoud te voorzien; hij moest het vooral zelf opknappen.

Kashif Akmal is sterk verbonden met de Mobarak Moskee. Zijn opa A.H. Akmal was een van de eerste imams van de Haagse moskee. ‘Hij streek in 1957 in Nederland neer, waarna hij ook missiewerk heeft verricht in België en Luxemburg. Uit zijn verhalen weet ik dat het voor hem financieel een moeilijke tijd was. Hij had de moskee als uitvalsbasis, met daarboven een bescheiden woning, maar hij had geen andere inkomsten dan het geld dat uit Pakistan kwam. Hij vertelt vaak dat hij altijd pas aan het eind van de dag boodschappen ging doen. Veel winkels gaven extra korting op levensmiddelen vlak voor sluitingstijd. Zo kon hij de eindjes aan elkaar knopen.’

Morele gids

De leden van de Ahmadiyya-moslimgemeenschap geloven dat hun stichter Mirza Ghulam Ahmad (1835-1908) de Messias en hervormer is die door Mohammed werd voorspeld. Kashif Akmal: ‘We zien hem als de morele gids van de huidige tijd, die de islam heeft doen herleven. Hij is de naamgever van de beweging die in 1889 is gesticht. Het verschil tussen de Ahmadiyya-moslims en andere moslims is een beetje vergelijkbaar met het verschil tussen het christendom en het jodendom. Wij geloven dat de Messias er al is, namelijk Mirza Ghulam Ahmad, in de zin van een “metaforische wederkomst”. Een Messias met dezelfde geest en kracht als Jezus, maar dan om moslims te hervormen. Andere moslims zijn nog steeds in afwachting van een Messias in de vorm van een letterlijke wederkomst van Jezus, net als de joden nog steeds een letterlijke wederkomst van Elia afwachten, waarna de Messias zou komen. Het is de taak van de profeet om het contact met God te herstellen.’

Door die missietaak is de gemeenschap een pionier in Koranvertalingen. In de bibliotheek in de Mobarak Moskee worden twee volledige wanden gevuld met vertalingen, van Koreaans tot Tsjechisch en van Swahili tot Esperanto.

De gemeenschap wordt niet overal ten volle gewaardeerd. De bakermat Pakistan leverde geleidelijk aan meer problemen op, vertelt Kashif Akmal. ‘De vierde kalief moest Pakistan ontvluchten; het leven werd hem daar onmogelijk gemaakt. Volgens de wet daar zijn wij geen moslims. Zoals ik hier leef als moslim, dat zou daar niet kunnen. Zelfs onze specifieke groet – “vrede zij met u” – kan je daar drie jaar gevangenisstraf opleveren. Mede om die reden koesteren wij de geloofsvrijheid in het Westen. Pas als je weet hoe het is om vanwege je geloof vervolgd te worden, heb je daar begrip voor. Hier in Nederland is de vrijheid groter. We hebben hier zo nu en dan ook gesprekken met de rest van de moslimgemeenschap. Naast Europa richt de beweging zich tegenwoordig ook op Afrika. Wereldwijd telt de gemeenschap zo’n 20 miljoen aanhangers, in Nederland is er een relatief kleine groep van ca. 3000 Ahmadiyya-moslims.

Moskee in chique woonwijk

In 1949 waren het voornamelijk vrouwen van de Ahmadiyya-gemeenschap in Pakistan die geld inzamelden om een stuk grond in Den Haag te kopen om daar een moskee te laten verrijzen. Die aankoop aan de Oostduinlaan op de hoek met het Goetlijfpad riep vragen en weerstand op. Volgens Kashif Akmal is dat niet zo vreemd, want de islam was hier toen nog grotendeels onbekend. ‘De mensen waren overigens wel nieuwsgierig. Bijeenkomsten waarin verteld werd over het geloof en de rituelen die daarbij horen, konden steevast op veel bezoekers rekenen.’ Op theologisch vlak werd er nog wel flink gediscussieerd met felle krantenartikelen tegen deze ‘exotische nieuwkomer’. En zodra de toestemming om een moskee te bouwen genomen was, kostte het ook weer veel tijd om de Haagse welstandscommissie te overtuigen van het juiste ontwerp.

In 1952 was het ontwerp voor de moskee gereed, maar met vier hoekminaretten werd het plan veel te gewaagd bevonden. Een lid van de welstandscommissie vroeg zich hardop af waarom het geen schuilkerk werd, dus een kerk die je aan de buitenzijde niet als zodanig herkende. Zijn pleidooi vond gehoor. Het compromis met de welstandscommissie leidde uiteindelijk tot een woonhuis met twee verdiepingen, met het uiterlijk van een bescheiden villa zoals er wel meer aan de laan staan. Naar tekeningen van de Voorburgse architect F. Beck werd de moskee gebouwd. Kashif Akmal: ‘Specifieke kenmerken zoals een minaret sneuvelden al op de tekentafel, ook omdat omwonenden – ten onrechte – meenden dat vanaf hier vijfmaal daags een oproep tot gebed zou worden gedaan. Een minaret kon niet, wel kwam achter het pand een soort schoorsteen, met een halve maan erop.’

Bij de opening van de moskee in december 1955 was een grote tent nodig om alle gasten te ontvangen. Haagse en internationale hoogwaardigheidsbekleders schudden elkaar de hand, de ambassadeur van Egypte, de gezant van Iran en de zaakgelastigde van Pakistan waren aanwezig. De Pakistaanse rechter bij het Internationaal Strafhof Mohammed Zafrullah Khan was een van de hoofdgasten. De eerste imam A.B. Ayyub hield het eerste vrijdaggebed waarmee de moskee officieel werd ingewijd. Vrijwel alle kranten schreven erover – het ijs was gebroken.

Internationale gemeenschap

Er heerste veel enthousiasme in de beginjaren, de Mobarak Moskee kreeg steeds meer bestaansrecht. Bij de opening van het gebedshuis waren er zo’n dertig Nederlandse moslims aangesloten, snel gevolgd door een aantal mensen van Surinaamse komaf. Het was van begin af aan een internationale gemeenschap, met naar verhouding relatief veel leden uit Pakistan en India.

Vanaf de jaren zestig werd de moskee almaar drukker bezocht. De eerste gastarbeiders, uit Marokko en Turkije, kwamen te werken in de Nederlandse havens en industrie. Zij wisten de tot dan toe nog steeds enige moskee in het land goed te vinden. Kashif Akmal: ‘Ook uit Amsterdam en andere steden kwamen mannen en vrouwen regelmatig naar de Mobarak Moskee. Zeker op hoogtijdagen moest de imam soms wel viermaal dezelfde dienst met preek en gebed houden, zodat alle gelovigen een volwaardig bezoek aan de moskee konden brengen.’ In 1969 vond er een unieke bijeenkomst plaats. Zover bekend voor het eerst spraken toen zowel een katholieke priester als een dominee tijdens een islamitische dienst in de moskee, ter gelegenheid van de beëindiging van de Ramadan.

Het toenemend aantal moslims in Nederland zorgde op den duur voor meer verschillende gebedshuizen. Turken, Marokkanen en Surinamers richtten hun eigen moskeeën op. De groei leidde helaas ook tot meer onverdraagzaamheid. Ronduit dramatisch was het jaar 1987 toen in verschillende Haagse moskeeën brand werd gesticht. Ook de Mobarak Moskee viel ten prooi aan een brandstichter die verklaarde dat volgens hem de islam hier niet op de juiste manier werd beoefend. Kashif Akmal kent de dramatische verhalen van nabij. ‘Mijn vader was in de woning boven toen hij brandlucht rook. Hij moest uit het raam springen om zijn lijf te redden; gelukkig was er toen nog volop gras rond het pand. Hij kwam er zonder noemenswaardige kleerscheuren vanaf.’ Dat gold niet voor de moskee: deze was veranderd in een zwartgeblakerde ruimte, waar met goed fatsoen geen preek of gebed meer kon plaatsvinden. Aan het drama werd een positieve draai gegeven door de moskee uit te breiden. Hoewel het gebouw ook nu nog oogt als een bescheiden religieus centrum is dit toch viermaal de omvang van de oorspronkelijke moskee.

De Ahmadiyya-gemeente kent een trouwe aanhang. Kashif Akmal: ‘Tegenwoordig zijn er gemiddeld zo’n vijftig bezoekers voor het vrijdaggebed. Met de laatste jaren weer wat meer mensen uit Pakistan, mede vanwege de vervolging daar. Dat uit zich ook in de preek, die altijd eerst in het Nederlands en daarna in het Urdu wordt gehouden. Het gebed is traditioneel in het Arabisch. We hebben vrij veel jongeren bij onze gemeenschap, die ook vaak sociaalmaatschappelijk actief zijn. Milieu is een belangrijk thema, en tijdens de coronacrisis hebben we bijvoorbeeld veel samengewerkt met het Leger des Heils en de Voedselbanken. Traditie is dat we op Nieuwjaarsdag na het ochtendgebed een schoonmaakactie in de wijk houden. Dan trekken we om 7 uur ’s morgens de wijk in om het vuurwerkafval op te ruimen.’

Wie nu langs de Mobarak Moskee komt, herkent het pand zeker als islamitisch gebedshuis. De naam van de moskee staat in het Arabisch op de gevel en de voorzijde wordt inmiddels gesierd door drie minaretten. De laatste is in 2006 onthuld in bijzijn van koningin Beatrix. Ook dat gebeurde weer onder grote belangstelling, net als de opening vijftig jaar eerder. Alleen kan en mag nu ook iedereen zien dat hier een trotse moskee staat.

Foto in header: Marco Zwinkels