Een geschiedenis van vaarwegen

Vooral na 1600 ontstond er een grote stijging in de hoeveelheid goederen die moest worden vervoerd. Om enige regelmaat en vastigheid in deze handel te krijgen, ontstond de beurtvaart. Hierbij spraken verschillende partijen, bijvoorbeeld twee steden, af dat ze een vaste lijndienst tussen twee plaatsen onderhielden. Deze schepen moesten varen voor een vast tarief en op vaste tijden.

Personentransport en jaagpaden

Vanaf de zeventiende eeuw werden niet alleen maar handelswaren en landbouwproducten, maar ook steeds meer mensen per schip vervoerd. Een hoofdrol hierin was weggelegd voor de trekvaart. Hierbij wordt een schip voortgetrokken door een paard dat op het ‘jaagpad’ naast het water loopt. Nu bestond dit concept al langer, want al vele eeuwen werden paarden gebruikt om schepen voort te trekken bijvoorbeeld als het windstil was. Een trekschuit ging weliswaar niet snel (7 km/u), maar was vele malen comfortabeler en betrouwbaarder dan vervoer per koets over de slecht onderhouden wegen. In Zuid-Holland voeren de trekschuiten onder andere over de Oude Rijn, de Hollandse IJssel, de Haagse Trekvliet, de Delftse Vliet, de Leidse Vaart en de Haarlemmertrekvaart. Dat de trekvaart erg populair was, blijkt wel uit het feit dat er in het jaar 1677 148.000 passagiers met trekschuiten werden vervoerd tussen Leiden en Haarlem.

De vloot kromp

In de Bataafs-Franse Tijd  (1795-1813) zakte de handelspositie van Nederland sterk in. Er werd nog wel gehandeld en vervoerd, maar de vloot van zee- en binnenvaartschepen kromp drastisch. Toen de Fransen vertrokken, lagen de zeeën weer open en kon de handel opnieuw tot bloei komen. Voor Holland was de rol als stapelmarkt de belangrijkste. Vooral de opkomst van het Duitse Ruhrgebied was hiervoor een belangrijke impuls. Om de positie van stapelmarkt niet te verliezen aan andere havens, zoals Antwerpen, zette de Staat, onder leiding van koning Willem I, zich erg in voor de vaarwegen. Bestaande routes werden verbeterd en nieuwe vaarwegen werden aangelegd, zoals bijvoorbeeld het Merwedekanaal. In dezelfde eeuw werd ook de Nieuwe Waterweg gegraven, waardoor ook grote schepen gemakkelijk via Rotterdam konden varen. Hiermee kon Rotterdam zich de positie van belangrijkste haven naar het oosten verwerven, een rol die het nog steeds heeft.

Pleziervaart

Naast de belangrijke functie die de meeste historische vaarwegen van Zuid-Holland nog altijd voor het goederenvervoer vervullen, worden ze tegenwoordig ook veel voor de pleziervaart gebruikt. Erg populair is bijvoorbeeld de 114 kilometer lange Grote Staande Mastroute die vanaf het IJsselmeer naar de Volkeraksluizen voert. In Zuid-Holland loopt zij deels gelijk aan de oude route Binnen Dunen. Onderweg worden diverse historische bruggen en sluizen gepasseerd, zoals de Donkere Sluis bij Gouda die al in de elfde eeuw bestond.

Op historische vaarwegen worden regelmatig veel publiek trekkende tochten met historische vaartuigen georganiseerd. Vaak gaan deze samen met historische havendagen. Ook zijn er langs de vaarwegen historische havens en/of museumhavens te bezoeken in Gouda, Leiden, Krimpen aan de Lek, Dordrecht, Oud-Beijerland, Rotterdam, Schiedam, Vlaardingen en Maassluis. Het besef dat historische omgevingen bij uitstek uitnodigen tot actief bezig zijn, bewijst de aandacht voor recreatiehavens en -gebieden, waarvan vele een even modern als historisch karakter hebben. Zonder volledig te kunnen zijn noemen wij: het Haringvliet, de Reeuwijkse Plassen, Vlietland, de Rottemeren, de Kager Plassen en het Brielse Meer. De Provincie Zuid-Holland zet zich met vele anderen actief in voor de waterrecreatie.