De NSB-burgemeester van Den Haag afgezet

Zondag 29 april

Vandaag is het er dan toch heus van gekomen: ik was, nadat ik de ochtend thuis werkend en lezend had doorgebracht, juist naar de stad gegaan voor mijn middagmaal bij Dijers, toen de eerste Engelse vliegtuigen boven de stad verschenen en het afwerpen op de vliegvelden begon. Ik fietste naar Ypenburg en zag het schouwspel aan: er kwamen 85 vliegtuigen, alle 4-motorige bommenwerpers, die op het vliegveld hun lading, bestaande uit jute zakken neerwierpen. De zakken waren gevuld met allerlei producten, ik zag bloem, erwten, conservenblikken vlees, eipoeder enz. Helaas beschadigden de zakken af en toe zeer en barstten open, ik schat ca. 10%. De organisatie was keurig: een honderdtal Nederlandse ambtenaren, luchtbeschermers en dergelijke, traden, toen de vliegtuigen weg waren, onder leiding van de Nederlandse politie op het vliegveld aan om de zakken te laden op een vijftigtal wagens met paarden, die de goederen zouden brengen naar schepen van de Voedselvoorziening in de Trekvliet, terwijl iedereen, die het vliegveld verliet, gefouilleerd zou worden. De mensen in de stad waren buiten zichzelf van vreugde en stonden in drommen met zakdoeken te wuiven naar de laagvliegende vliegtuigen. (…)

(Nacht van 1 op 2 mei, genoteerd woensdag 2 mei)

(…) Ik geloof niet, dat ooit in mijn leven een mededeling mij zo geschokt heeft en aangepakt (…). Onze Führer dood, weg uit deze wereld! Tot het laatst een volkomen gaaf leven en zinvol einde, maar welk een tragisch slot in al zijn heldendom! (…) Ik viel, na de mededeling van Wimmer[1], in een loodzware slaap en pas vanmorgen had ik de eerste reactie. Ik had moeite om me aan het ontbijt goed te houden (…) Ik zag geen gat en werd overstelpt door mijn gevoelens van diepe weemoed en wanhoop over het einde van zo’n schitterend en rein leven. Ik riep mijn wethouders bij elkaar en herdacht met enkele woorden de zo oneindig grote man, aan wie de mensheid zulke verheven en nobele ideeën te danken heeft (…)

Vrijdag 4 mei

(…) Het is halftwaalf in de avond. Een of andere buitenlandse zender heeft het bericht doorgegeven, dat in Nederland de capitulatie morgen plaats vindt. De stad is in rep en roer. De mensen lopen met vlaggen en joelen. Mijn wethouders belden mij in de loop van den avond op om te horen of ik wat wist. Ik sprak met Wimmer maar er is geen officieel nieuws. Ik maak echter op uit wat hij zei, dat er wat gaande is. Hij heeft politie en Wehrmacht opdracht gegeven de straten schoon te houden. In de stad wordt geschoten. De RK[2] wordt hedennacht terug verwacht uit Kiel. Ik denk, dat morgen wel nieuwigheden brengen zal en wat ik je straks schreef, dat het de vraag is, of ik de volgende week nog op mijn post zal zitten, wint aan actualiteit! Het einde ook van deze periode nadert. (…)

Zaterdag 5 mei

De Duitse politie zorgde voor orde en rust in de stad vannacht, maar vanmorgen begon het lieve leventje pas echt. De Oranje-radio had definitief medegedeeld, dat de capitulatie van Denemarken, Noord-West-Duitsland en Nederland om 8 uur een feit zou zijn. Daarmee begonnen dus de klokken te beieren om 8 uur en de vlaggen gingen uit. Iedereen draagt Oranje en Roodwitblauw. Kinderen en volwassenen met sjerpen en kokardes, alles opgetogen en verheugd. Ik reed op mijn fiets op de gewone tijd naar het Raadhuis en ging even langs Schwebel[3] om nieuws en instructies op te doen. Hij gaf mij het bericht, dat er wel een stilstad der wapenen tussen Montgomery en de Duitsers was ontstaan, thans geldend voor het gehele land in plaats van alleen die gebieden waarlangs de voedselvoorziening liep. Maar verder was er noch van capitulatie noch van vrede sprake. Ik liet een overeenkomstige circulaire uitdelen en  verspreidde die in en om het raadhuis. Over het algemeen houden de mensen zich, voor zover ik heb kunnen zien, rustig ten aanzien van hun vroegere tegenstanders, maar het kan natuurlijk wel eens zijn, dat de communisten politieke en ook andere munt uit deze overgangstoestand trachten te slaan en daar gaan plunderen zodra de politie van de straat is. Dat moeten wij maar afwachten. Op het raadhuis was mijn kamer de `ruhende Pol’ waar talrijke mensen, al mijn wethouders enz. binnenkwamen om nieuws en instructies te halen. Ik blijf zitten op de plaats, die mij is aangewezen, totdat ik door iemand met behoorlijke volmachten, denkelijk de Monchy, word afgelost. Ik ben van plan dit weekend thuis te blijven om ook maar niet de schijn op te wekken, dat ik er tussenuit zou willen gaan, en wacht de komende dagen rustig af. Als het begint te spannen, ontwaken pas mijn beste krachten, geloof ik.

Zondag 6 mei

Schwebel heeft mij zojuist opgebeld om mij te vertellen, dat waarschijnlijk morgen, maandag, Canadese troepen hier zullen binnenrukken. De RK is niet teruggekomen en men verwacht hem ook niet meer (…) De opwinding van de Hagenaars is sinds gisteren sterk geluwd, men had verwacht direct geallieerde troepen hier te zien en toen dat niet gebeurde, zakte de stemming, ook nog door het druilerig geworden weer. De politie handhaafde de orde en zorgde ervoor, dat men zich aan de sperrtijd hield.

Zo, mijn kind, de zaak loopt nu werkelijk op zijn eind (…) Op weg naar huis kwam ik Westra’s[4] dochter tegen, die mij vertelde, dat de vroegere burgemeester, de Monchy, op het stadhuis geïnstalleerd zou zijn en vanaf het balkon de menigte zou hebben toegesproken. Ik meteen op de fiets naar het raadhuis, en jawel, de vlag hing uit en vóór de deur aan de Groenmarkt stonden oranje-getooide ambtenaren druk te praten. Doodse stilte toen ik aankwam. Ik vroeg wat of er loos was en hoorde, dat inderdaad de Monchy[5] weer zijn ambt aanvaard had. Hij was er niet meer maar ik liet de boodschap achter, mij op te bellen zodra hij op mijn kamer zou zijn in de loop van de middag. Ik kan dan met hem bespreken, dat ik mijn wethouders mededeling doe, zodat er dan morgen geen theater op het raadhuis hoeft te gebeuren. Je man is dus burgemeester af. (…).

Maandag 7 mei 1945

Liefste van mij, het zou kunnen zijn, dat ik met deze regels dit dagboek moet sluiten. Nadat er gisteren reeds geruchten liepen over het oppakken en opsluiten van NSB’ers (…) komt zojuist juffrouw Cor met het officiële bericht, dat hedenmorgen de kopstukken van de NSB zullen worden opgebracht. Misschien is dat waar. Hopelijk mag ik een koffertje meenemen (…)

Gisterenavond laat stuurde Rambonnet[6] mij nog een auto met vier man om mij te halen naar Bodegraven, waar hij met zijn detachement ligt en hoopt, met papieren als Duitse krijgsgevangenen naar Duitsland door te komen om daar nog tegen de Russen ingezet te worden. Maar ik ging niet mee. Ik vind het juister, om hier de kelk te ledigen en er niet van tussen door te gaan. Ik wil trachten, voor mijn lotgenoten ook in de periode die komt, een voorbeeld te zijn. (…) 

Voetnoten

[1] Friedrich Wimmer (1897-1965), Generalkommissar für Verwaltung und Justiz bij de bevrijding de hoogste Duitse functionaris in Den Haag.

[2] RK: Reichskommissar Arthur Seyss-Inquart (1892-1946), was vlak voor de bevrijding naar Duitsland gegaan om te bespreken of hij lid kon worden van een nieuwe Duitse regering.

[3] Ernst August Schwebel (1886-1955), Seyss-Inquarts Beauftragte voor Zuid-Holland, speelde in de laatste dagen van de bezetting een bemiddelende rol tussen het Rijkscommissariaat, het verzet en de Geallieerden.

[4] Harmen Westra (1883-1959), NSB’er, tussen 1942 en 1945 burgemeester van Den Haag, wegens overspannenheid op 15 maart 1945 tijdelijk vervangen door Van Maasdijk 

[5] Salomon Jean René de Monchy (1880-1961), van 1934 tot 1940 burgemeester van Den Haag, in juni 1940 als een van de eerste burgemeesters door de Duitsers afgezet en direct na de bevrijding weer geïnstalleerd.

[6] Frédéric Louis Rambonnet (1899-1945), hoge NSB-functionaris, tijdens de bevrijding commandant van een afdeling Nederlandse Waffen-SS.