Naar overzicht

Van ontginning tot recreatie: een geschiedenis van de Reeuwijkse Plassen

Streekmuseum Reeuwijk
— 2 reacties

De Reeuwijkse plassen zijn tegenwoordig een populaire plek voor surfers en vaarders, en een prachtig natuurgebied vol vogels en planten. Wist je dat deze plassen er niet altijd waren, maar zijn ontstaan door menselijk ingrijpen? En dat het plan was deze in te polderen, maar dat hier geen geld voor was? Lees het in dit verhaal over de geschiedenis van de Reeuwijkse Plassen. 

Ontstaan van het gebied

Het gebied van Reeuwijk was oorspronkelijk een moerasgebied met elzen- en wilgenbossages. Dikke pakketten veen werden afgezet door afstervende planten. Ten Noorden stroomde de Oude Rijn en ten Zuiden de Hollandse IJssel. Her en der liepen zijriviertjes door het gebied met, door overstromingen, kleiafzettingen ernaast. De eerste bewoners settelden zich daarop. Zo ontstonden de karakteristieke lintdorpen.

Die eerste bewoners pachtten een stuk grond, een cope, een smalle strook land haaks op het riviertje. Dat woord komt in de streek in oude namen terug: Oukoop, Boskoop, Nieuwkoop. Om het land te ontwateren groef men sloten vanaf deze riviertjes het land in om het overtollig water af te voeren. Zo ontstond het karakteristieke slagenlandschap.

Door de ontwatering ging het veen inklinken, wat een onomkeerbaar proces is. In de vijftiende eeuw werden de Enkele- en Dubbele Wiericke gegraven voor afvoer van water naar de Oude Rijn en de Hollandse IJssel. Het land daalde, waterlopen kregen dijken om overstromen te voorkomen. Uiteindelijk werd het water omhoog gepompt naar de Wierickes om het water af te kunnen voeren, door molens en later gemalen.

Prinsendijk langs de Enkele Wiericke met lagergelegen weiland. Foto: Streekmuseum Reeuwijk

Turfwinning, van dras naar polder en plas

De turfwinning is vanaf de 15de eeuw grootschalig opgezet. Waren het daarvoor de bewoners die wel eens wat turf staken voor eigen gebruik, nu ontstond de situatie dat de steden verlegen zaten om steeds meer brandstof voor de opkomende industrieën. In het Reeuwijkse geval: Gouda. In Gouda werd veel bier gebrouwen, was er een zeer uitgebreide keramiekindustrie (pijpen en plateel) en later kwamen er kaarsen en zeepfabrieken tot ontwikkeling. Zo ontstond een eeuwenlang project; het vervenen van de grond. Roe na roe werd een stuk slecht weiland afgestoken tot turfjes, de droge vervening. Tot het land onder water stond en vervolgens ging men met een bootje, een baggerbok, de turf tot wel 4 meter diep uitbaggeren met een trekbeugel. Dat is de natte vervening. Door het vollopen met water van een aantal van de ontstane putten ontstonden de Reeuwijkse Plassen. Andere putten werden steeds drooggemalen en bleven zo diepere polders, zoals de Middelburgse polder

Bagger scheppen uit het water in de baggerbok. Foto: Streekmuseum Reeuwijk

De natuur in en om de Plassen

De ontginning heeft het huidige landschap van Reeuwijk definitief gevormd tot hoger en lagergelegen veenweidegrond met veeteelt en ook sierteelt in Randenburg en de Tempel. De naamsbekendheid van Reeuwijk is echter te danken aan het resultaat van de vervening: De Reeuwijkse Plassen. Eigenlijk was dat vroeger armoe. Er was niet eens geld om de gaten die daar door het turfsteken ontstaan waren droog te malen. In 1922 besloot de gemeente Reeuwijk om toch te gaan voor droogmalen. Dat was economisch voordeel omdat er weer bouwland bij zou komen.

Maar in die tijd was er ook een heel andere stroming in opkomst: waardering voor de natuur, de mensen gingen naar buiten om te recreëren in de natuur, te wandelen, roeien, zeilen en fietsen, kleur op de bleekneusjes te krijgen. Die nattigheid in Reeuwijk had zich ontwikkeld tot fraaie natuur waar de Goudse bioloog Arie Scheygrond zich over ontfermde. Hij trok fel van leer tegen mogelijke vernietiging van die natuur. In 1934 werd het wijze besluit genomen door de gemeente: geen droogmakerij, en zo konden de Reeuwijkse Plassen zich tot een belangrijk natuurgebied in Zuid-Holland ontwikkelen. Met name voor de vogeltrek en de vele rietkragen. Delen van dit gebied vallen nu onder de Europese wetgeving van het Natura 2000-project en vormen een onderdeel van het NNN, het Natuur Netwerk Nederland.   

Voorjaar aan de plassen. Foto: Streekmuseum Reeuwijk

Recreatie

In de winter was het water regelmatig bevroren en dan was er volop gelegenheid om te schaatsen, te priksleeën of te “ijszeilen”. Het begon op de smalle en ondiepe slootjes, die lagen het eerste dicht. Daarna op de bredere sloten, zoals de Breevaart, en steeds keek iedereen of er al een waaghals op de plassen schaatste. Dat was het ultieme doel. Zodra het kon werd er door de ijsclubs Wilhelmina en Catrien (nu Wilhelmina-Catrien) een plassentocht uitgezet, vanuit het Wapen van Reeuwijk. Sommige bewoners verplaatsten hun activiteiten van de weg naar de plas en verkochten warme drank en koek in een “koek-en-zopie”. Een leuke bijverdienste in vroeger jaren.

Familie op de schaats in de 30er jaren. Foto: familiearchief Lisbeth Hertogh

In de 30er jaren van de 20ste eeuw kwam er meer belangstelling voor het recreëren in de buitenlucht. Men ging en masse genieten van de vele mogelijkheden van een korter of langer verblijf op of aan het water bood. Veel dorpelingen, Gouwenaars en ook mensen uit de verder liggende steden kochten een stukje grond aan de plas om te verblijven, soms in een tentje en soms in een klein optrekje: een “plashuisje”. Ook ontstonden er een aantal kleine campings op landtongen, waar je een tentje kon opzetten. In de plas Elfhoeven kwam een hotel voor toeristen, aan de plas Ravensberg de Jeugdherberg de Waterhaan.

En natuurlijk vele jachthaventjes waar je je bootje kon aanmeren of een bootje kon huren. Het is weliswaar een groot watergebied, maar de verschillende plassen zijn eigenlijk vrij klein en met elkaar verbonden door smalle sloten en lage bruggen. Dus alleen geschikt voor de surfers, kleinere zeilboten en bescheiden motorboten. Wilde je niet in het open water zwemmen, dan was er destijds het zwembad ‘Elfhoeven’, gewoon een door plankieren afgescheiden hoekje plas.

Ansichtkaart van de Plassen, Gezicht op Elfhoeven. Foto: Streekmuseum Reeuwijk

Er wordt er nog steeds veel gezeild en geroeid op de plassen, maar ook geschaatst en gekanood. De smalle sloten in het veenweidegebied lenen zich goed voor schaatsen en kanoën omdat je kan klunen of je kano makkelijk even kan overtillen van de ene sloot naar de andere. Naast de recreatie op het water wordt er veel gefietst en gewandeld op de smalle wegen tussen de Plassen door, maar vooral ook door het groene veenweidegebied met zijn mooie vergezichten, oude boerderijen en koeien. Langs de Wierickes lopen mooie onverharde wandelpaden op de dijken, uniek in dit gebied.

De Surfplas, de 12de plas. Foto: Streekmuseum Reeuwijk

In 1973-1974 werd in Reeuwijk een grote zandwinning gestart, hierdoor ontstond de twaalfde plas. Geen ondiepe verveningsplas maar een diepe plas met een zandbodem. In de volksmond: de Surfplas. Hier concentreert zich nu het dagtoerisme, het zwemmen en het surfen. In voor- en najaar is het een belangrijke verzamelplaats voor trekvogels, in de winter een voedselplaats voor wintergasten zoals de smient.

Kortom, de Reeuwijkse plassen zijn een uniek blauw en groen gebied voor natuur en recreatie: het groene hart van het Groene Hart.

Reeuwijkse Plassen Ree 2811 HH Reeuwijk Toon route in Google Maps
Streekmuseum Reeuwijk

Dit verhaal werd geschreven door het Streekmuseum Reeuwijk. Meer weten of een keer een bezoekje brengen? Klik dan hier voor de website. 

Over de auteur

2 reacties

Hilda 10 november 2022

Klopt het dat op de plek van de surfplas een oude boerderij was die nu onder water staat?

Redactie 30 november 2022

Dat klopt, Hilda. Het was een polder, genaamd Vettenbroek, met boerderijen. De bewoners zijn naar elders in de gemeente verhuisd. Er liep ook een weggetje, de Kooidijk. 

Dirk Oosterwijk 09 december 2023

Als jullie iets willen vertellen: doe het dan goed. Het waren twee polders: Broekvelden en Vettenbroek, gescheiden door de Kooidijk

Plaats een reactie

Verzenden

Heb jij een verhaal over de Zuid-Hollandse geschiedenis?

Welk verhaal mag volgens jou niet ontbreken op deze website? Deel je verhaal of tip met de redactie! Lees de voorwaarden en tips voor het schrijven van een verhaal.

Ontvang de laatste verhalen in je mailbox

Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe publicaties? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief!

Deze website maakt gebruik van cookies

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.