Naar overzicht

Peekoffie uit Ouddorp

Kees van Rixoort
— 1 reacties

Een kleine geschiedenis van de cichoreiteelt op Goeree-Overflakkee

In tijden van stoere barista’s die het bereiden van latte macchiato, frappuccino en dubbele espresso tot een kunstvorm hebben verheven, is de snelfiltermaling min of meer een curiositeit, een restant van vroeger. Maar snelfiltermaling was in ieder geval wel koffie. Échte koffie. Dat kun je niet zeggen van de cichoreidrank die menigeen tot in de jaren zestig van de vorige eeuw naar binnen werkte. Surrogaatkoffie was het en vooral Belgen waren er dol op. De grondstof kwam onder andere uit Ouddorp. Daar stonden vijf cichoreifabrieken.

Cichorei is familie van de witlofplant. Belgen, die tijdens de Eerste Wereldoorlog hun noordgrens over vluchtten, gaven de teelt van beide planten in Nederland een impuls. Vooral rond Ouddorp op Goeree-Overflakkee, waar de grond zanderig of licht zavelig is. Grond waarin de cichoreiplant goed gedijt. Dat was vóór de komst van de Belgische vluchtelingen al bekend.

De cichoreibloem (Foto Manuel mv CC BY 2.0)

De cichoreifabriek

Nogal wat boeren en boertjes, altijd op zoek naar meer rendement op hun weinig vruchtbare grond, zagen wel brood in de cichoreiteelt. Ze sloten zich aaneen in coöperaties. Samen sta je immers sterk en ben je in staat een wat grotere investering te doen. Dat was nodig, zo’n uitgave, want met alleen het telen van cichorei was je er niet. Pas na verwerking in een cichoreifabriek konden de telers de surrogaatkoffiebranderijen in België en Brabant van een halffabricaat voorzien: ‘cichoreibonen’. Daar maakten de branderijen ‘peekoffie’ van.

Vanaf begin twintigste eeuw verrezen er wel acht cichoreifabrieken op Goeree-Overflakkee. Vijf stonden er in Ouddorp: de Ceres, de Eendracht, de Onverwacht, de Vooruitgang en de Ouddorp. De Ceres, gebouwd in 1905, is de oudste. In Nieuwe-Tonge stond de Onderneming, net zoals de Onverwacht in Ouddorp een omgebouwde meestoof. Goedereede had een cichoreifabriek zonder naam en in Sommelsdijk wist de n.v. Cichoreidrogerij Midden-Flakkee een fabriek te realiseren.

De Ceresfabriek (Foto VVV Zeeland)

Voordat het werk in deze fabrieken van start kon gaan, moesten de cichoreitelers eerst oogsten. Dat gebeurde van eind september tot eind december op de akkers en akkertjes. Het loof van de cichoreiplant was waardeloos, alles draaide om de wortel, de peen. Vandaar de naam ‘peekoffie’. Na het afhakken van het loof, gingen de wortels naar de fabriek. Daar, op het terrein, ontstond dagelijks een grote cichoreiwortelberg.

Arbeiders reden de oogst met enorme kruiwagens – in Ouddorp Aobrams genoemd – naar een put. Een soort kurkentrekker, van niet geringe proporties, bewoog de wortels richting een wasbak. Als de grond eraf was, volgde een kort ritje over een transportband naar een machine die de wortels in stukken sneed.

Advertentie waarin cichoreibonen te koop worden aangeboden (Nieuwe Rotterdamsche Courant, 13 januari 1911)

Het drogen kan beginnen...

Een cichoreifabriek had drie droogzolders. Via een jakobsladder kwamen de brokken cichoreiwortel eerst op de hoogste zolder terecht. Arbeiders verspreidden de stukken met een riek over de vloer. Die was van gegalvaniseerd metaal en voorzien van gaten. Door het drogen krompen de stukken wortel en konden ze door de gaten naar beneden, naar de tweede droogzolder. Daar ging het drogen en krimpen verder, tot ze via de kleinere gaten in deze vloer eerst op de onderste droogzolder terechtkwamen. En uiteindelijk, na de afronding van het droogproces, als ‘bonen’ in zakken: het halffabricaat voor de koffiebranderijen.

Bij drogen komt hitte goed van pas. In de cichoreifabriek stonden daarom ovens die de boel flink verwarmden. Op de hoogste zolder kon het gerust meer dan veertig graden Celsius zijn. Niet echt gezond voor de mensen die daar werkten, die hoge temperaturen. Het was net of ze in de machinekamer van een stoomschip bezig waren. De drogers liepen daar dan ook meestal rond in een hemd of een borstrok. Het was trouwens ook erg stoffig in de cichoreifabriek.

De zolder met platen waarop de wortels te drogen werden gelegd, situatie anno 2013 (foto Hylkema Erfgoed)

In het seizoen van oogsten en drogen was de cichoreifabriek zes dagen in bedrijf. Op zondag was er geen aanvoer en geen verwerking. De oven bleef wel aan, zij het smeulend onder een laag as. Op maandagochtend, als het vuur was opgepord en de hitte teruggekeerd, begon het drogen weer. Als de bovenste zolder was gevuld met hompen wortel, kregen de arbeiders een glaasje wijn. Afgezien daarvan was het werken in de cichorei een uitkomst voor boerenknechten die doorgaans na het oogstseizoen niet veel meer te doen hadden en dus ook hun verdiensten zagen teruglopen.

Overblijfselen uit het verleden

Vanaf eind september hing er tot ongeveer 1960 een zoetige geur in het dorp, herinneren oudere bewoners van Ouddorp zich. De dampen die de cichoreifabrieken verlieten via de afvoerpijpen op het dak. Tot eind december, want in januari was het gedaan tot de nieuwe oogst in het najaar.

Emaille reclamebord voor cichorei (foto: Alf van Beem CC 0)

Tegenwoordig is het gedaan met de cichoreiteelt en verwerking tot 'bonen' voor 'peekoffie', een drank die bijna niemand nog drinkt, hoewel een hippe terugkeer is gesignaleerd in natuurwinkels. De meeste fabrieken op Goeree-Overflakkee zijn gesloopt. Alleen de gebouwen van de Vooruitgang, onherkenbaar veranderd in een supermarkt, en de Ceres staan er nog. De Ceres, die na 1960 nog is gebruikt als opslagplaats voor gladiolenbollen, krijgt een nieuwe bestemming. Het pakhuis is 113 jaar na de bouw gerestaureerd en de rest van de fabriek volgt. Het belangrijkste van de operatie is: behoud van een uniek voorbeeld van agrarisch-industrieel erfgoed.

Over de auteur

Kees van Rixoort is tekstschrijver, redacteur en journalist. Hij woont in Dirksland op Goeree-Overflakkee.

1 reacties

Esmeralda 24 oktober 2023

Prachtig stukje geschiedschrijving. Ik ga het mijn dochter vertellen tijdens een lange strandwandeling. Dankjewel.

Plaats een reactie

Verzenden

Heb jij een verhaal over de Zuid-Hollandse geschiedenis?

Welk verhaal mag volgens jou niet ontbreken op deze website? Deel je verhaal of tip met de redactie! Lees de voorwaarden en tips voor het schrijven van een verhaal.

Ontvang de laatste verhalen in je mailbox

Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe publicaties? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief!

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.