De Hervormde Kerk Noordeloos

Het oudste deel van deze kerk is het onderstuk van de toren die vermoedelijk uit de dertiende eeuw dateert. Dit is te zien aan het groot formaat baksteen aan de westkant. De toren is gerestaureerd in 1613 (volgens een jaartalsteentje boven de westingang) als gevolg van een verzakking van de fundering. In 1877 zijn de beide bovenste geledingen opgetrokken in kleine gele steentjes. De toren kent drie geledingen. In de bovenste geleding zijn galmgaten aangebracht. Opvallend zijn de rondboogjes aan de zuid- en noordzijde zijde die in de eerste geleding van de toren zichtbaar zijn (twee stuks vlak onder de eerste versnijding en vijf daarboven in het spaarveld, vlak boven de beide rondboognisjes en twee daar weer boven). Deze rondboogjes zijn uitsluitend ter versiering.

Het schip van de kerk, vooral de zuidgevel,  is in 1846 vernieuwd. De noordgevel is daarbij vernieuwd vanaf de onderkant van de ramen. Daarbij is de kapvoet van het schip plm. één meter verlaagd tot dezelfde niveau als de noordbeuk en zijn houten rondboogvensters in schip en koor geplaatst. Toen is een gestuct gewelf aangebracht die tijdens de restauratie van 1970 weer is vervangen door het huidige houten gewelf. Aan de noordzijde is in de vijftiende eeuw een dwarspand gebouwd. Het raam in de noordgevel van deze noordbeuk kent bakstenen montants. In het koor zijn de ramen dichtgezet; vermoedelijk bij de bouw van het grafmonument. De oostelijke koortravee kent een laag geplaatst dichtgezet gotisch raam dat voor de reformatie licht gaf op het altaar.

Het interieur van de kerk wordt bepaald door drie dominerende bankenblokken. Voor de preekstoel is bij de laatste restauratie van plm. 1970 een liturgisch centrum gecreëerd waardoor de preekstoel uit 1614 en het vijftiende-eeuwse hardstenen doopvont beter tot hun recht komen. Dit doopvont diende voor de restauratie als voet voor de preekstoel. Opvallend zijn de vier koppen op de hoeken van de kuip van het doopvont. Het doophek is bij die restauratie verdwenen.

Het orgel aan de westzijde is in 1873 gebouwd door de orgelbouwer K.M. van Puffelen uit Zaltbommel.

Het meest opvallende onderdeel van de kerk is het enorme grafmonument dat aan de oostzijde de volle breedte van het koor domineert. Het is gebouwd als herinnering aan Martinus van Barnevelt overleden op 17 januari 1775 en aan zijn tweede vrouw Geertruyda Bruyningh, zij overleed drie maanden later op 5 april 1775. Naast Heer van Engelen en Vlijmen was hij Vrijheer van Noordeloos en Overslingeland, Heer van Krimpen aan de Lek en burgemeester van Gorinchem. Het grafmonument toont een marmeren middengedeelte. Hiervoor staan dubbele zuilen die een gebogen fronton met wapenschilden in de timpaan en een buste dragen.

Achter de zuilen zijn ter weerzijden twee putti te zien bij wie de tranen over de wangen lopen. De een veegt met een doekje zijn tranen weg terwijl de andere twee doodsbeenderen vasthoudt. In het midden een doodshoofd dat een uurwerk vasthoudt als symbool van de tijd die vliet. Ter weerszijden valt het baksteen bijna zonder stootvoeg op met aan beide zijden een hardhouten deur in een hardstenen omlijsting. In de tombe staan zeven kisten, vermoedelijk met de beenderen van het gezin van Martinus van Barnevelt. Op hun kisten zijn hun initialen aangebracht. In de kist met de letters G.B. (van zijn tweede vrouw) is heel merkwaardig aan het hoofdeind een opening aangebracht zodat je achter op haar schedel kunt kijken. Na hun dood kwam dit monument in 1781 gereed.

Daarboven hangt een prachtig rococo wapenbord dat herinnert aan het sterven van Martinus zijn vader, Hendrik van Barnevelt. Bovenin prijkt zijn sterfjaar 1748 en daaronder de wapens van de familie en helemaal onderaan de tekst obijt V april. Het lijkt er op dat hij op dezelfde dag stierf als zijn schoondochter. Het rouwbord wordt aan de bovenzijde bekroond met de bekende doodsymboliek; twee gekruiste zeisen, botten en een doodshoofd.

Opvallende onderdelen in de kerk zijn de herenbank in de noordbeuk uit het tweede kwart van de achttiende eeuw met vier koperen kandelaars en een rococo tekstbord uit het midden van de achttiende eeuw met als thema De Godsdienst en een Tien-Gebodenbord uit 1607. Onder de toren is een prachtig houten cachot te bewonderen.

Dit artikel is onderdeel van een serie over religieus erfgoed in Zuid-Holland. Deze serie is tot stand gekomen in samenwerking met Jaap van der Veen, specialist religieus erfgoed.