Een vergeten zeegeschiedenis

Nabij de ligplaats van het ss. Rotterdam, op de punt van de wijk Katendrecht in Rotterdam is het monument ter nagedachtenis aan de tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen personeelsleden van de NASM/HAL. Op een van de gedenkstenen staat de naam G. Groeneweg. Onder de slachtoffers was Gerard Groeneweg (17-12-1913) en hij was de oudste broer van mijn vader. Overleden in de Atlantische Oceaan, dit staat vermeld in de Digitale Stamboom van Stadsarchief Rotterdam. Via internet ontdek ik dat op 2 november 1942 het ms. Zaandam in de Zuid Atlantische Oceaan was getorpedeerd. Gerard Groeneweg was op dit schip werkzaam als olieman en één van de 134 overledenen. Het bleek wereldnieuws te zijn geweest.

Koopvaardijschepen als ‘marine schepen’

In januari 1939 werd het nieuwe lijnschip, ms. Zaandam, van de Holland Amerika Lijn (HAL) in gebruik genomen. Het was de bedoeling dat het als passagiersschip zou gaan varen op de lijndienst Rotterdam - New York. Intussen brak de oorlog uit in Europa.

Als Nederland ook betrokken raakt met de oorlog, kwamen alle koopvaardijschepen, die op zee voerden, in dienst van de marine. Zeelieden werden opeens soldaten, zonder opleiding. Er was een vaarplicht, die tevens inhield dat iedere zeeman verplicht was te blijven varen tot zes maanden na het einde van de oorlog. Weigeren betekende deserteren.

De passagiersschepen werden ontdaan van luxe en geschikt gemaakt voor troepentransport. De buitenkant werd grijs geverfd met zwarte patrijspoorten. Deze schepen vervoerden miljoenen militairen van en naar de fronten, waarbij zij nauwelijks of licht bewapend waren. Bewapening bestond veelal uit een kanon van de vorige oorlog, die op het achterdek werd geplaatst. Schepen waren ‘sitting ducks’.

Getorpedeerd in Atlantische oceaan

Als eind april 1940 de Zaandam naar Nederlands-Indië gaat, breekt daar ook de oorlog uit. De kapitein, J. Stamperius, weet enkele vijandige aanvallen af te slaan en te ontsnappen. In november 1942 gaat het mis: op weg van Kaapstad naar New York, in de Zuid Atlantische Oceaan ter hoogte van Recife wordt de Zaandam door de Duitse onderzeeboot 'U 174' getorpedeerd. Zestig schipbreukelingen weten in een lekke reddingsboot na acht dagen de kust van Brazilië te bereiken. Drie anderen worden na 83 dagen uit zee opgepikt. De rest van de opvarenden komt om.

Het verhaal over het ms. Zaandam staat helaas niet op zich. De helft van de Nederlandse schepen (421 van 850) zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog gezonken, waarbij zo’n 3600 zeelieden omkwamen. Ook aan de kades waren schepen niet veilig. Zo werden tijdens het Bombardement op Rotterdam in mei 1940 drie schepen aan de Wilhelminakade getroffen door Duitse bommen.

Helaas was mijn vader niet zo’n grote prater en heeft hij nooit over zijn broer Gerard verteld. Het verhaal over de gebeurtenissen heb ik kunnen vinden in het boek ‘Bestemming New York, de bijzondere geschiedenis van ms Zaandam 1939-1942’ van Henk Top.

Extra nodig

Dit monument heb ik eigenlijk per toeval ontdekt. Het is pas in 2010 geplaatst, helaas heeft mijn vader dit niet meer mogen meemaken. Ik ben van plan om het aanstaande 4 mei een bezoek te gaan brengen. Herdenken is tegenwoordig extra hard nodig. Ik vind het heel erg treurig dat ook nu nog burgers omkomen bij oorlogsgevechten.