Socialisme en de 'vergissing van Troelstra'

Domela Nieuwenhuis

Op basis van onderlinge solidariteit moest gestreden worden voor een beter arbeidersbestaan. De eerste Sociaal-Democratische Vereniging in Zuid-Holland werd in 1880 in Den Haag opgericht. In 1881 werden de lokale verenigingen gebundeld in de eerste Nederlandse socialistische politieke partij, de Sociaal-Democratische Bond, met Ferdinand Domela Nieuwenhuis als voorman.

Oprichting SDAP

Het merendeel van de socialistisch gezinde arbeiders stond nog achter de anarchistische Domela Nieuwenhuis, toen in 1894 de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij werd opgericht. De SDAP streefde op democratische wijze, dus door zitting te nemen in de Tweede Kamer, een socialistische maatschappij na. Dankzij het optreden van Pieter Jelles Troelstra (foto), politiek leider van de SDAP, kon de partij rekenen op een snel groeiende aanhang onder de arbeidersklasse en kleine burgerij.

De vergissing van Troelstra

Aan het einde van de Eerste Wereldoorlog verkeerde Nederland in verwarring en de onrust bereikte in november 1918 een hoogtepunt toen in het verslagen Duitsland een revolutie uitbrak. Troelstra dacht dat ook de Nederlandse arbeider klaar was om in opstand te komen; op 12 november 1918 sommeerde Troelstra in een rede in de Tweede Kamer de regering om de macht over te dragen aan de arbeidersklasse.

Van een revolutionaire stemming bleek echter vrijwel niets en binnen een paar dagen moest Troelstra al erkennen dat hij zich op de Nederlandse machtsverhoudingen had verkeken. Als steunbetuiging aan de regering en het koningshuis, werd op het Malieveld in Den Haag aan het einde van die week, op 18 november, koningin Wilhelmina gehuldigd. De parlementaire democratie was te sterk gebleken voor een socialistische revolutie.