Sinds het vestigen van de eerste Nederlandse staat had de gereformeerde kerk altijd een bevoorrechte positie gehad. Pas in de Franse Tijd, in de laatste jaren voor 1800, werd hier een einde aan gemaakt.
Dit betekende dat de andere religies in de openbaarheid konden treden. In 1809 bestond de Zuid-Hollandse bevolking overwegend uit hervormden (72,1%). Verder waren er katholieken (22,9%), lutheranen (2,5%), joden (1,5%), remonstranten (0,8%) en doopsgezinden (0,1%).
Verdeelde protestanten
De hervormde kerk maakte in de negentiende eeuw een turbulente tijd door. Er ontstond een tegenstelling tussen ‘liberalen’ en ‘orthodoxen’, die verschillende visies aanhingen. In de orthodoxe kringen ontstonden in de eerste helft van de eeuw Bijbelkringen; deze beweging zou bekend worden als het ‘Réveil’ (heropleving). Elders in Nederland ontstonden orthodoxe bewegingen die zich afscheidden van de hervormde kerk, zoals de vrije gereformeerde kerk in 1834. De ‘Zwijndrechtse nieuwlichters’ waren eenvoudige gelovigen die vanaf 1816 in Puttershoek en Waddinxveen en vanaf 1829 in Zwijndrecht probeerden te leven als de eerste christenen.
Doleantie
De verbrokkeling van de protestantse kerken zette zich ook later in de eeuw voort. In 1886 werd onder leiding van Abraham Kuyper een ‘doleantie’ (klaagschrift) uitgevaardigd, waarna veel orthodoxen zich afscheidden van de hervormde kerk. Een van de eerste gemeenten die zich hierbij aansloten was Leiderdorp.
In 1892 kwam het tot een officiële vereniging (als ‘gereformeerde kerk’) van degenen die zich in 1834 en 1886 van de hervormde kerk hadden afgescheiden.
Emancipatie
Voor de niet-hervormde religies betekende de nieuwe godsdienstvrijheid een kans tot emancipatie. Zo ontvingen de joden het volledige burgerrecht in 1796.
De katholieke gemeenschap, na de hervormde de grootste, profileerde zich het meest. Rond 1800 was in Warmond een priesteropleiding opgericht. Veel nieuwe kerken werden gebouwd, vaak in neogotische stijl ontworpen door de architect P.J.H. Cuypers. Uit protestantse kring ontstond er enig verzet tegen het nieuwe katholieke vormgebruik, maar dat had weinig effect.
De katholieke emancipatie uitte zich verder in het oprichtten van nieuwe bisdommen in 1853 (Zuid-Holland viel onder het bisdom Haarlem) en de heiligverklaring van de ‘Martelaren van Gorcum’ in 1867, waarvoor te Brielle een bedevaartsplaats werd opgericht.
Plaats een reactie
Ontdek meer
Heb jij een verhaal over de Zuid-Hollandse geschiedenis?
Welk verhaal mag volgens jou niet ontbreken op deze website? Deel je verhaal of tip met de redactie! Lees de voorwaarden en tips voor het schrijven van een verhaal.
Ontvang de laatste verhalen in je mailbox
Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe publicaties? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief!
0 reacties