De Nieuwe Kerk in Delft

De Nieuwe Kerk heeft nationale bekendheid door het graf-monument van Willem van Oranje en de Koninklijke grafkelders. Delft is bekend door zijn Oude- en zijn Nieuwe Kerk. Beide zijn fraai gesitueerd. De Oude Kerk aan de Oude Delft en de Nieuwe Kerk aan de Markt met het schitterende stadhuis (1629) van Hendrick de Keyser als pendant, zodat de burgerlijke en de kerkelijke macht recht tegenover elkaar staan. 

In 1396 werd de eerste steen voor de toren gelegd. Op de Markt staande vallen de verschillende kleuren van de toren direct in het oog. Dit komt door het gebruik van verschillende soorten natuursteen. De onderste achtkante geleding is van Ledesteen (1430-’47). De bovenste achtkante geleding is van Bentheimer zandsteen (1494-’96). Omdat alle soorten natuur-steen een verschillend verweringspatroon hebben ontstaat zo’n gevarieerd beeld. Het lichte zandsteen werd naderhand door verwering zwart van kleur. Bij herstel worden vaak alternatieven gebruikt. Hier is de Ledesteen vervangen door Vaurion.

Met de bouw van deze laat-gotische kruisbasiliek werd begonnen in 1384. Als eerste werden koor en dwarsschip (vierde kwart veertiende eeuw) gebouwd. Het koor (derde kwart vijftiende eeuw) is in de klassieke gotische stijl uit-gevoerd. Daarna is bij aanbouwen en vernieuwingen in de loop der eeuwen de huidige kerk ontstaan; een driebeukig schip met transept en hoogkoor met kooromgang.

In tegenstelling tot wat we vaak zien steekt het transept niet (zuidelijk) of nauwelijks (noordzijde) buiten het driebeukige schip. Opvallend is dat de kerk aan de binnenzijde niet gestukadoord is. Bij de restauratie van 1923-’39 zijn de muren schoongebikt om daarmee het Amsterdamse School ideaal, het zichtbaar maken/laten van het oorspronkelijke materiaal te realiseren. Bij de laatste restauratie van 2013-’17 laaide de discussie weer op om het interieur van het gebouw opnieuw te stukadoren. Dit is niet gebeurd. Men heeft de keuze van de architect uit de jaren dertig gerespecteerd.

Door het verwijderen van de banken is een fraaie open ruimte ontstaan. Binnenkomend onder de toren betreedt men het middenschip en heeft daarbij direct zicht op het koor met het grafmonument van Willem van Oranje. Het middenschip en de zijbeuken van schip en koor kennen een houten gewelf. Het gewelf in het koor toont een beschildering van Jacob Por. Deze schildering is gehandhaafd en gerestaureerd. Alleen de koor-omgang heeft stenen gewelven. Tegen de toren is het orgel te zien dat Jonathan Bätz in 1840 bouwde.

Willem van Oranje werd in 1584 vermoord door Balthasar Gerards. Pas in 1614, 30 jaar na zijn dood, begon Hendrick de Keyser met de bouw van het grafmonument. Na zijn dood in 1621 voltooide zijn zoon Pieter het praalgraf. Het toont een marmeren tombe met rondom 22 kolommen. Op de vier hoeken zijn metalen vrouwenfiguren zichtbaar die Gerechtig-heid, Vrijheid, Godsdienst en Dapperheid of Kracht verbeelden.

In het midden aan de voorzijde is de Prins afgebeeld, zittend op een fraai bewerkte zetel. Op de tombe rust, in wit marmer, het liggende beeld van de Prins, gekleed in wambuis, broek en tabberd met pijpkraag terwijl zijn hoofd is bedekt met een kalotje. Zijn blote voeten steken in muilen. Aan de voeten van de Prins is zijn hondje afgebeeld dat, zo wil de legende, na de dood van de Prins van verdriet niet meer wilde eten en stierf van honger en dorst.

Dit artikel is onderdeel van een serie over religieus erfgoed in Zuid-Holland. Deze serie is tot stand gekomen in samen-werking met Jaap van der Veen, specialist religieus erfgoed.