De Marekerk in Leiden

De Marekerk in Leiden is gebouwd tussen 1639 en 1649 als een achtzijdige centraalbouw. Waren de kerken, gebouwd voor de reformatie, axiaal gericht op het altaar, het belangrijkste onderdeel van de kerk, sinds de reformatie was de nadruk komen te liggen op de verkondiging. Daarbij was de luisterende gemeente centraal gegroepeerd rondom de preekstoel waar vanaf het woord klonk.

De kerk van Willemstad, gebouwd in 1596, was de eerste achtkantige centraalbouw in Nederland. De Marekerk is geheel volgens deze traditie vijftig jaar later tot stand gekomen. De kerk was een ontwerp van de bekende stadsbouwmeester van Leiden Arent van ’s-Gravesande, een leerling van Jacob van Campen. Deze kerk verrees in de stijl van het Hollands classicisme, een stromingen waar Jacob van Campen de sleutelfiguur was bij het ontstaan en de ontwikkeling.

De kerk is aan drie zijden ingebouwd. Alleen aan de Lange Mare is de monumentale entreepartij uit 1659 te zien. Opvallend is dat de leermeester van Arent van ‘s-Gravensande hiervoor het ontwerp leverde. De kerk kent een laag omlopend deel met in het midden een oprijzende lantaarn die wordt bekroond met een koepel en een torentje. De hoofdentree aan de Lange Mare is een toonbeeld van classicisme. De hoofdingang wordt bekroond met een fronton die op haar beurt weer bekroond wordt met festoenen. Ook op de lichtbeuk komen deze festoenen voor. Ter weerszijden van de hoofdingang wordt de gevel verlevendigd met spaarvelden. Deze gevel is in Bentheimer zandsteen uitgevoerd in tegen-stelling tot de overige gevels die in baksteen zijn uitgevoerd.

Het interieur trekt door haar architectuur automatisch de blik naar boven. Op de begane grond zijn geen ramen aangebracht. Het licht valt door de lantaarn naar binnen waardoor een sterk verticaal accent is ontstaan. Dit wordt nog versterkt door de acht natuurstenen kolommen, bekroond met ionische kapitelen. Opvallend is hier in tegenstelling tot bijvoorbeeld Willemstad de preekstoel niet tegen een muur of pilaar is geplaatst maar in het midden, los tussen twee pilaren. Vermoedelijk heeft de preekstoel in de Nieuwe kerk te Haarlem hier als voorbeeld gediend. Die kerk werd ontworpen in 1645-’49 door Jacob van Campen en kent ook een losstaande vierkante preekstoel met een klankbord gedragen door vier zuiltjes.

De bankenblokken zijn zodanig rond de preekstoel gegroepeerd dat alle aandacht wordt gericht op de opengeslagen statenbijbel; sola scriptura! De vierkante preekstoel uit 1649 kent twee prachtige koperen trapleuningen in uitbundige rococostijl. Het klankbord wordt gedragen door vier koperen zuiltjes, bekroond met ionische kapiteeltjes. Het omringende doophek is uit plm. 1650.

Alle aandacht wordt getrokken door de prachtige orgelkas. Dit orgel met hoofdwerk en borstwerk is door Peter de Swart in 1560 als koororgel gemaakt voor de Pieterskerk te Leiden. In 1629 is het orgel vergroot en in 1733 verhuisde het naar zijn huidige plaats in de Marekerk. Daar is het omgebouwd door de orgelbouwer Rudolf Garrels die twee prachtige orgels heeft gebouwd; voor de kerk in Maassluis en de kerk in Purmerend. De tochtportalen dateren eveneens uit plm. 1650. Zij hebben gebogen frontons en zijn voorzien van fraai beeldhouwwerk waarbij ook weer de festoenen terugkomen.

Dit artikel is onderdeel van een serie over religieus erfgoed in Zuid-Holland. Deze serie is tot stand gekomen in samenwerking met Jaap van der Veen, specialist religieus erfgoed.