Schilderkunst in de 17e eeuw

De Hollandse schilderkunst uit de zeventiende eeuw is wereldberoemd. Deze bekendheid dankt zij aan het bijzondere karakter en de kwaliteit van de kunstwerken, maar ook aan de enorme hoeveelheden waarin deze werden geproduceerd. De zeventiende-eeuwse Hollandse schilderkunst, met haar verscheidenheid in formaten, prijsklassen en typen, kent in de Europese kunst van die tijd haar weerga niet. De schilders zelf maakten destijds onderscheid tussen ‘extraordinare’ en ‘gemene’ schilders. Tot de laatste behoorden degenen die naamloos schilderijen produceerden. De extraordinare schilders waren zelfstandig gevestigde meesterschilders die met naam bekend waren.

Deze meesters kenden een zeer grote verscheidenheid, zowel in de techniek waarin zij werkten, als in de geschilderde thema’s. De bekendste extraordinare meester is Rembrandt van Rijn. Hij werd geboren in Leiden, begon daar zijn carrière, maar verhuisde al jong naar Amsterdam. In totaal vervaardigde hij ongeveer 600 schilderijen, 300 etsen en 2000 tekeningen. Naast een groot aantal zelfportretten, in totaal ongeveer 100, schilderde hij ook vele werken met Bijbelse thema’s. De eveneens in Leiden geboren Jan Steen (1626-1679) schilderde net als Rembrandt vele zelfportretten. Maar wellicht nog bekender zijn de levendige, chaotische huishoudelijke taferelen, die zo kenmerkend waren dat ‘een huishouden van Jan Steen’ een veelgebruikt gezegde is geworden.

De Hooch, Vermeer en fijnschilders

De schilder Pieter de Hooch (1629-1684, geboren in Rotterdam en onder meer werkzaam in Delft en Den Haag) werd beïnvloed door zijn tijdgenoot Jan Steen. De geschilderde interieurs van De Hooch zijn echter altijd schoon en opgeruimd, in tegenstelling tot die van Steen. De Hooch wordt vaak in een adem genoemd met de Delftse meesterschilder Johannes Vermeer. Beiden schilderden regelmatig vrouwen die in huis bezig zijn. Vermeers vroegste werk omvat een paar schilderijen met religieuze en mythologische thema’s, maar zijn beroemdste werken verbeelden het burgerlijke leven op een intieme manier. Tot de destijds allerduurste meesters behoorden de Leidse schilders Gerard Dou (1613-1675) en Frans van Mieris (1635-1681). Vanwege de ver doorgevoerde perfectie in de detaillering worden zij tot de ‘fijnschilders’ gerekend, een term die wordt gebruikt voor die Hollandse kunstschilders die streefden naar een zo natuurgetrouw mogelijke weergave van de werkelijkheid.

Op zoek naar informatie over schilderkunst in de 17e eeuw voor een werkstuk?

Hieronder vind je een overzicht van vragen die we kregen, met onze antwoorden. Succes met je huiswerk!

Waarom wordt er overal van zeventiende eeuw gesproken, in plaats van Gouden Eeuw? 

De zeventiende eeuw werd ook wel de Gouden Eeuw genoemd omdat het een periode was waarin er veel handel werd gedreven. De Republiek kende daardoor een grote welvaart. Maar, de zeventiende eeuw was vooral een periode van grote verschillen. Naast grote welvaart was er grote armoede en de overzeese handel ging gepaard met geweld en slavernij. Vandaar dat de redactie vindt dat de term 'Gouden Eeuw' niet meer zo goed past, want het was zeker niet voor iedereen een Gouden Eeuw.  

Waarom is de schilderkunst van de zeventiende eeuw zo bekend geworden?

Vaak wordt een link gelegd met de welvaart in de Republiek in die tijd en het feit dat veel mensen relatief rijk waren. Welvarende burgers, kooplieden, agrariërs die goed boerden. Zij konden geld besteden aan de inrichting van hun huis. Met andere woorden: er was een grote markt voor schilderijen. Elders in Europa was het vooral de adel en de kerk die kunst kocht en dit zie je ook terug in de onderwerpkeuze van de schilderijen. Dat maakt dat de Hollandse kunst uit de zeventiende eeuw zo anders is dan die uit andere landen.

Wat koste een mooi schilderij in de zeventiende eeuw?

In de tv-serie De Gouden Eeuw zit een aflevering over dit onderwerp, getiteld 'De prijs van de kunst'. Over de waarde van schilderijen en de rol van de kunsthandelaar. Bekijk de aflevering op NPO Start. 
Meer video's bekijken over de schilderkunst van de zeventiende? Ook het Mauritshuis heeft een leuke serie filmpjes over de schilderkunst van de zeventiende eeuw. 

Hebben jullie een lijst van schilderijen uit die tijd?

We hebben geen 'Top 100 van de bekendste schilderijen uit de zeventiende eeuw' Zo'n lijst zou sowieso steeds veranderen. Zo werd Johannes Vermeer pas in de 19e eeuw 'ontdekt' als een van de grootste schilders van de zeventiende eeuw.

Hoeveel schilders waren er ongeveer in Nederland in de zeventiende eeuw?

Tip: kijk eens op de website van het RKD, het Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Daar zijn diverse databases te doorzoeken, waaronder 'RKD artists', waar je kunt zoeken op o.a. tijdperk en plaats.

Wij zouden voor een presentatie graag wat informatie krijgen over vrouwelijke schilders in de zeventiende eeuw.

Bekende namen zijn Judith Leyster en Rachel Ruysch, over hen is vrij veel informatie te vinden online. Andere namen: Maria Schalcken en Louise Hollandine van de Palts. Heb je aanvullingen, laat het weten!

Wij zijn op zoek naar een spreker over schilderijen in de zeventiende eeuw

Tip: benader een - klein of groot - museum bij jou in de buurt. Veel musea hebben schilderijen uit de zeventiende eeuw in hun collectie. Denk aan Stadsmuseum De Lakenhal in Leiden, het Mauritshuis in Den Haag, het Dordrechts Museum, museum Boijmans in Rotterdam, het Gorcums Museum, Museum Gouda, De Prinsenhof in Delft, noem maar op. Op hun website kun je vaak al meer informatie vinden over hun collectie.

Hoe werd je schilder in de zeventiende eeuw?

Interessante vraag! Je kon het vak leren door in de leer te gaan bij een schilder die het vak al beheerste. Dat kon al op jonge leeftijd. 

Waarom was het genre portretten zo populair ten tijde van de Republiek?

Het werd bijzonder chic gevonden om jezelf en je familie te laten portretteren. Naar verluidt maakte de kwaliteit van het portret niet eens zoveel uit, maar ging het er vooral om dát je werd geschilderd.

Welke genres schilderkunst waren er nog meer in de zeventiende eeuw?

Naast portretten (zie boven) kun je denken aan landschappen, stillevens etc. Tip: Op Wikipedia staat een uitgebreid artikel over de Nederlandse schilderkunst in de zeventiende eeuw.

Ik ben op zoek naar afbeeldingen van schilderijen.

Dan zou ik starten met de website van musea met schilderijen uit de zeventiende eeuw. Op veel museumwebsites kun je meer informatie over hun collectie vinden. Een goede tip is ook de Rijksstudio-website van het Rijksmuseum. Daar kun je prachtige afbeeldingen downloaden van schilderijen (zie de knop 'Zoek in Rijksstudio'). 

Waarom werd er in de zeventiende eeuw veel kunst gemaakt met propaganda? Met name over geloof (katholieken en protestanten. 

Als je kijkt naar de geschiedenis van de Opstand en de rol van het protestantse geloof in de identiteit van de nieuwe Republiek kun je je er wel iets bij voorstellen dat er ook in de kunst werd 'doorgepraat' over dit onderwerp.

Waarom vinden we schilderijen uit de zeventiende eeuw nog steeds mooi?

Dit lijkt ons bij uitstek een vraag om zelf eens over na te denken. Want waarom vind je iets mooi of juist niet? 

Hoe werd de waarde van een zeventiende-eeuws schilderij vastgesteld?

Interessante vraag. We stellen ons voor dat bepaalde genres meer status hadden en dus duurder waren. Mode zal ook een rol hebben gespeeld: populaire schilders konden meer vragen voor hun tijd (werk) dan kunstenaars die minder in trek waren. Zie ook de bovenstaande vraag over de prijs van kunst.

Heb je aanvullingen, tips of andere vragen? Laat een reactie achter!