Bezet Zuid-Holland, 1940-1945

Nadat Nederland zich op 14 mei 1940 had overgegeven aan Duitsland, werd het land op 18 mei onder een burgerlijk bestuur geplaatst. De nationaalsocialist Arthur Seyss-Inquart stond aan het hoofd. De Duitse bezetter hoopte op samenwerking met de Nederlandse bevolking. Een eerste teken dat deze samenwerking niet zo gemakkelijk tot stand zou komen als de Duitsers hoopten, waren de gebeurtenissen op Anjerdag (de verjaardag van Prins Bernard). De felicitatieregisters in het Haagse paleis Noordeinde en de grote mensenmassa op straat leidden tot het ontslag van de Haagse burgemeester De Monchy, die werd vervangen door een NSB-burgemeester.

Jodenvervolging

Om alles toch zo soepel mogelijk te laten verlopen werd het Nederlandse bestuurlijk apparaat zoveel mogelijk intact gehouden. ‘Zoveel mogelijk’ betekende echter wel dat de joodse ambtenaren werden ontslagen. De eerste antisemitische maatregelen werden al in de herfst van 1940 genomen door joden te registreren en uit de openbare dienst te ontslaan. Aan de universiteit van Leiden protesteerde prof. R.P. Cleveringa in het openbaar tegen het ontslag van zijn joodse collega E.M. Meijers. De sporadische protesten konden niet voorkomen dat de joden steeds meer in het nauw werden gedreven, om vanaf 1942 per trein naar vernietigingskampen in Midden-Europa te worden gebracht.

Hongerwinter

De niet-joodse Zuid-Hollanders had vooral met de ongemakken van de oorlog te maken: het wegvoeren van volwassen mannen voor arbeidsdienst in Duitsland en schaarste op alle denkbare gebied. Met name de laatste oorlogswinter was zwaar. Op 17 september 1944 had de Nederlandse regering in Londen opgeroepen tot een spoorwegstaking, met het doel de bevrijding te versnellen. Uit wraak legde de bezetter de bevoorrading van het nog niet bevrijde Holland stil. Een ‘hongerwinter’ was het gevolg, waarin de Hollandse steden hard werden getroffen. Begin 1945 trok de bevolking er massaal op uit om eten te halen bij boeren in het oosten van het land.

Bevrijding

Na deze maanden van honger en schaarste tekende op 5 mei 1945 de Duitse bevelhebber de capitulatie; twee dagen later reden de geallieerden onder andere Rotterdam en Den Haag binnen en was Zuid-Holland bevrijd.