Archeologische vondst: mondharp
Marieke van Winkelhoff
23 november 2022
— 1 reacties
Je zou het op het eerste gezicht misschien niet zeggen, maar dit stukje ijzer is een muziekinstrument. Een mondharp, welteverstaan. Maar hoe werd dit muziekinstrument gebruikt? Hoe oud is het en waar is het gevonden? Lees het hier en kom de mondharp in het echt bewonderen in de tentoonstelling van Museum Overschie.
Wat is het?
De mondharp, ook wel een “tromp” genoemd, bestaat uit een soort sleutelvormige beugel met in het midden een dun trilijzer. Het trilijzer bespeel je als een soort snaar, je mond vormt de klankkast. Je zet de pootjes van de harp evenwijdig aan je lippen, tegen je tanden aan. Dit bijzondere instrumentje stamt uit 1300-1500, en is gevonden in de Delftse Schie bij Overschie.
Oorsprong
De mondharp is misschien wel een van de oudste instrumenten ter wereld. De oudste exemplaren zijn van hout en komen waarschijnlijk uit Zuid-China. Hier werd al zo’n 4000 jaar geleden de werking van mondharpen beschreven in een boek over klankprincipes. Daarna worden mondharpen ook aangetroffen in Afrika en Oceanië. Vanaf de Bronstijd worden de harpjes ook van metaal gemaakt.
Archeologische vondst: IJzeren mondharp
Afmetingen: 57 mm - 35 mm
Datering: 1300-1500
Periode: late middeleeuwen
Vindplaats
Bochtafsnijding Delfste Schie Schiekade 30 3125 KJ SchiedamDe mondharp in Europa
Of de mondharp in Europa ook al zo vroeg gebruikt werd, weten we niet zeker. De oudste Europese mondharpen die we met zekerheid kunnen dateren stammen uit de 14e eeuw. Vooral in het Oostenrijkse plaatsje Molln ontstond een bloeiende mondharpindustrie, waar zelfs vandaag de dag nog volop mondharpen worden geproduceerd.
Wie bespeelden de mondharpjes?
Ook in Nederland werd de mondharp fervent bespeeld. In Amersfoort zijn acht mondharpjes gevonden. Een hiervan bevat nog het trilijzer; bijzonder, want bij vele andere mondharpjes, waaronder het Schiedamse exemplaar, ontbreekt dit. Ook in het centrum van Delft en bij de opgraving van kasteel Altena zijn mondharpjes gevonden. Maar wie bespeelden de harpjes precies? In de Middeleeuwen werden de harpjes waarschijnlijk vooral bespeeld in het klooster. We vinden ze terug in opgravingen van kloosters, en op schilderijen worden ze vooral door engelen bespeeld. Vanaf de 15e eeuw vindt de mondharp mogelijk ook ingang bij het gewone volk: op schilderijen met minstrelen en feestpartijen is de mondharp een terugkerend item.
Jongen met mondharp. Schilderij uit 1621 van Dirck van Baburen (bron: Centraal Museum)
Mondharpsymfonieën
De mondharp was nog nooit zo populair als in de 17e en 18e eeuw. Er zijn toen zelfs speciale muziekstukken voor de mondharp geschreven. In grote getalen bezochten de mensen een uitvoering van de componist Johann Heinrich Hörmann in 1758. Johann Georg Albrechtsberger schreef zelfs minstens tien concerten voor de mondharp. Helaas nam de populariteit van de mondharp hierna snel af, zeker na de uitvinding van de mondharmonica omstreeks 1830.
Johann Heinrich Hörmann Partita voor mondharp en 8 instrumenten
De mondharp is echter allesbehalve uitgestorven! In de jaren 70 van de vorige eeuw werden de mondharpen geproduceerd door de Nederlander Ger Groothedde onder de beste van West-Europa geteld. Ook speciale mondharpensembles geven een nieuwe draai aan het instrument, zoals het mondharptrio Aubergine. Houd je meer van pop of rock? Luister dan vooral eens naar “Give it Away” van the Red Hot Chili Peppers, “Sleeping Village” van Black Sabbath of “Join Together” van the Who, ook in deze nummers is een mondharp te horen.
Mondharp Trio Aubergine - Vergeten Paars (Vrije Geluiden)
Bekijk de mondharp in Museum Overschie
De mondharp is slechts één van de bijzondere vondsten aangetroffen tijdens de in 2019 gerealiseerde bochtafsnijding in de Delftse Schie. Wil jij met eigen ogen zien welke eeuwenoude voorwerpen, waaronder de oudste stoel van Nederland, in de Schie zijn gevonden? Bezoek de tentoonstelling "Opbrengst van de Bochtafsnijding in de Delftse Schie" in Museum Overschie.
Bronnen
Loopik, J. (ed)., 2015. Hof van Cyrene - Wonen aan de Schie. Bochtafsnijding Delftse Schie, gemeente Schiedam. ADC rapport 3617.
Archeologisch Centrum Gemeente Amersfoort. Een maand op zicht- 24 Vondsten van de Maand.
1 reacties
Mondharpjes in Afrika? Dat is interessant, heeft u daar bronnen voor? Zover ik weet zijn de mondharpen daar pas geïntroduceerd door Europeanen die de boel kwamen koloniseren. Verder wel een leuk verhaal met wat details waar we over kunnen discussiëren maar niet fundamenteel fout zijn.
Beste Harm, dank voor uw reactie. De bron voor deze informatie is de publicatie Een maand op zicht van het Archeologisch Centrum Gemeente Amersfoort, artikel '24 Vondsten van de Maand', p. 57. "De oudste mondharpen moeten in de Zuid-Chinese bergprovincie Yunnan gezocht worden. Ruim 4000 jaar geleden werd er in een vierdelig boek over klankprincipes al melding gemaakt van deze instrumenten (toen nog gemaakt van hout). Wat later ontstaan er onafhankelijk van deze Chinese huang vergelijkbare houten instrumenten in Oceanië en Afrika."