Naar overzicht

De geschiedenis van Kasteel Cranenburg

Wim Kranenburg

In dit ingestuurde verhaal neemt Wim Kranenburg je mee in de geschiedenis van Kasteel Cranenburg bij Bleiswijk. Cranenburg, gelegen aan de rivier de Rotte in de Klappolder bij Bleiswijk, was een ridderhofstad met een rijke geschiedenis die teruggaat tot de vroege middeleeuwen. Een mysterieus kasteel waarvan weinig overblijfselen zijn en niet bekend is waarom het in verval is geraakt.

De oprichting en architectuur van Cranenburg

Cranenburg werd gesticht door Halewijn II van Leiden rond 1106. De bouwstijl van het kasteel, met zijn ronde raambogen, behoort tot de Romaanse architectuur. Zoals veel kastelen uit die tijd was Cranenburg waarschijnlijk omringd door een gracht. De eerste eigenaars, de familie van Halewijn, breidden hun landgoederen uit door middel van vererving, waardoor het kasteel en omliggende gronden in de handen van zijn nazaten bleven. Dit kasteel werd niet alleen als woonplaats gebruikt, maar ook als een verdedigingswerk.

Tekening van Huys Kranenburg. De tekening bevindt zich in een boekje van Cornelis Pronk uit 1729 en is gemaakt in 1609, als er in feite niets meer rest van de voormalige ridderhofstad.

Verandering in eigendom

Het kasteel en de bijbehorende landerijen werden doorgegeven via de familie van Halewijn, met name aan zijn zoon Filips I van Wassenaar en vervolgens aan diens nazaten. In de vroege 13e eeuw kwam Cranenburg in handen van Bartholomeus II van Wassenaar. Tegen het midden van de 14e eeuw verhuisde de familie naar andere landgoederen, zoals Eikenduinen. Halewijn III, IV, en hun afstammelingen speelden een belangrijke rol in het beheer en de ontwikkeling van het kasteel.

Tekeningen en beschrijvingen 

De historische tekeningen van Huys Kranenburg, zoals die van 1609 en 1571, geven een goed beeld van de fysieke staat van het kasteel door de eeuwen heen. De tekening van 1609, gemaakt toen het kasteel al grotendeels vervallen was, toont een ronde traptoren gelijk aan de voorgevel, terwijl de tekening van 1571 een rechthoekige traptoren toont, wat duidt op aanzienlijke veranderingen of verval over de tijd.

De bouwstijl en het grondplan van Huys Kranenburg lijken veel op die van Huys Cranenburch in Leiden, een kasteel gebouwd door Halewijn I rond 1080. Beide kastelen vertonen kenmerken van de Romaanse architectuur, zoals ronde bogen en natuurstenen muren. 

Tekening uit 1573 van een onbekende meester toont de ruïne van Cranenburg in Bleiswijk. Afbeelding: Gemeentearchief van Rotterdam.

Verwoesting en verval 

Het kasteel Cranenburg onderging verschillende fasen van verwoesting en verval. In 1536 gaven de Hoge Heemraden toestemming aan Jacob Boem uit Delft om een brug en poort te bouwen, wat aangeeft dat de hofstede toen nog bestond. Echter, tussen 1558 en 1573 raakte het kasteel in verval of werd het verwoest, waarschijnlijk tijdens de Tachtigjarige Oorlog. De ruïne van Cranenburg, zoals getoond in een tekening uit 1573, suggereert dat militair geweld een significante rol speelde in de verwoesting.

De exacte oorzaak van de verwoesting blijft onduidelijk, maar het strategische belang van het kasteel tijdens de oorlog maakt het aannemelijk dat het doelwit was van militaire acties, mogelijk door Spaanse troepen. Dit wordt ondersteund door de strategische locatie van het kasteel, die een sleutelpositie vormde voor de controle over de vaarroutes naar het noorden.

Een reden voor de snelle aftakeling van kasteel Cranenburg na 1570 kan zijn dat in 1573 een groot deel van Zuid-Holland onder water is gezet om de Spanjaarden te verdrijven. Zo ook Huys Kranenburgh, een detail uit de prent Ontsettinge der stad Leyden. Afbeelding: Rijksmuseum

Geografie en latere geschiedenis

Cranenburg stond op een zandplaat in een moerassig gebied, wat gebruikelijk was voor kastelen uit die tijd. Tegenwoordig zijn er geen zichtbare resten van deze zandplaat, wat suggereert dat het terrein door vervening en inklinking is gezakt. Het gebied rondom het kasteel, dat in de 16e eeuw bekend stond als Cranenburg Polder, werd mogelijk afgegraven voor andere bouwprojecten.

Bartholomeus II van Wassenaar en zijn nakomelingen namen de naam Cranenburg aan als familienaam. Deze naam leeft nog voort in de moderne geografische namen, zoals het Craenenborgpad en winkelcentrum Kranenburg in Bleiswijk.

Uitsnede van de kaart 'De Ambachten van het Heemraadschap Schieland', 1600. De ligging van ridderhofstad Cranenburg is duidelijk te zien.

Archeologische overblijfselen

Door de eeuwen heen zijn er weinig fysieke overblijfselen van Huys Kranenburg bewaard gebleven. De vervening van de omgeving na 1573 leidde ertoe dat het kasteel langzaam geheel verdween. De tekening uit 1609 vermeldt dat de hofstede toen al niet meer zichtbaar was. Dit wijst erop dat de restanten waarschijnlijk zijn gebruikt als bouwmateriaal voor andere constructies. Dit was een gangbare praktijk in die tijd, wat verklaart waarom er zo weinig over is van het oorspronkelijke kasteel.

Tot slot

Huys Cranenburg werd in de Middeleeuwen gezien als een belangrijk militair bolwerk, passend binnen het beleid van graaf Floris II van Holland. Het kasteel was waarschijnlijk een graaflijk leen en controleerde scheepvaart op de Rotte, mogelijk door tolheffing. De ligging aan de flauwe binnenbocht van de Rotte maakte het kasteel ideaal voor militaire bewaking en strategische controle. Hoewel verwoest in 1570, toont een maquette van Huys Kranenburg hoe het er rond 1400 uitgezien kan hebben, gebaseerd op historische tekeningen en kennis van middeleeuwse kastelen in Zuid-Holland.

Over de auteur

Wim Kranenburg kwam in het kader van stamboomonderzoek de website www.kranenburgia.nl tegen met veel informatie over Kranenburg en zijn (vermoedelijke) voorouders tot zelfs terug tot in de 3e eeuw. Het inspireerde hem dit stuk te schrijven.

0 reacties

Plaats een reactie

Verzenden

Ontdek meer

Heb jij een verhaal over de Zuid-Hollandse geschiedenis?

Welk verhaal mag volgens jou niet ontbreken op deze website? Deel je verhaal of tip met de redactie! Lees de voorwaarden en tips voor het schrijven van een verhaal.

Ontvang de laatste verhalen in je mailbox

Wil je op de hoogte gehouden worden van nieuwe publicaties? Abonneer je dan op onze nieuwsbrief!

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.

Deze website maakt gebruik van geanonimiseerde cookies om jouw gebruikservaring te optimaliseren en voor de analyse van onze website. Deze cookies kun je niet uitzetten. Bij het tonen en afspelen van YouTube video's worden cookies van derden geplaatst. Deze cookies van derden kun je wel uitzetten. Klik op "Akkoord" als je akkoord gaat met dit gebruik van cookies, klik op "Aanpassen" voor meer informatie en om zelf te bepalen welke cookies deze website plaatst.