Graven en vikingen in de vroege middeleeuwen

Na het vertrek van de Romeinen

In de vierde eeuw verdween het Romeinse gezag uit wat nu Zuid-Holland is. Germaanse Friezen en Franken namen hun plaats in. De Friezen leefden tussen het Zwin en de Vlie en tussen de zee en Utrecht. Het tegenwoordige Zuid-Holland lag dus midden in hun gebied, Frisia. De Franken, die in het huidige Zuid-Nederland, België en Frankrijk een groot rijk hadden gesticht, probeerden ook Frisia in te lijven. Pas met de dood van de Friese koning Radboud in 719 slaagden zij daar in. Sindsdien maakte Zuid-Holland deel uit van het Frankische rijk. Na de dood van Karel de Grote en zijn zoon, Lodewijk de Vrome, viel het grote Frankische keizerrijk in stukken uiteen. Zuid-Holland zou nog even deel worden van kleinere latere Frankische koninkrijken, en na 870 van het Heilige Roomse Rijk (Duitse Rijk).

Vikingen

In 810 kregen de Nederlandse kusten voor het eerst te maken met invallen van Vikingen. Zij plunderden onder meer de handelsplaats Witla, op de zuidoever van de Maas, in 836. Na 850 was de Deense Viking Rorik zelfs in het bezit van het grootste deel van Frisia. Ondanks dit heeft Nederland, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Engeland, geen steden die door de vikingen gesticht zijn. Wel zijn in enkele Nederlandse steden, zoals Zutphen, forten gebouwd om deze tegen de vikingen te beschermen. Na de dood van Rorik in 880 en de moord op zijn opvolger Godfried in 885 kreeg de Friese graaf Gerulf in 889 van de Duitse keizer het bestuursrecht over een aantal gebieden langs de westelijke kusten (onder andere het Rijnland).

Graven en kastelen

De opvolgers van Gerulf gingen zich in de elfde eeuw ‘graaf van Holland’ noemen - een verbastering van het woord 'Holtlant', dat zoiets als 'Houtland' betekent, hoewel we niet weten wat deze naam verklaart. Dat de Hollandse graven een zekere macht bezaten bleek wel toen Dirk III in 1018 zonder toestemming bij Vlaardingen tol ging heffen langs de Maas en vervolgens een keizerlijke strafexpeditie versloeg. Om hun macht beter uit te kunnen oefenen bouwden de graven een aantal kastelen in Zuid-Holland, vanwaar bewapende mannen onder andere de belangrijke waterwegen in de gaten konden houden. De burcht van Leiden is hier een voorbeeld van. De ridders (vazallen) die de graaf in dienst had, kregen vaak een stuk grond in ruil voor hun diensten. Daarop bouwden zij vaak weer hun eigen kastelen met daarbij bewapende volgelingen.