Atlantikwall en Koude Oorlog: een overzicht

De Atlantikwall is een blijvende herinnering aan de Tweede Wereldoorlog. Wat veel mensen niet weten is dat veel Atlantikwall-objecten tijdens de Koude Oorlog werden hergebruikt voor de verdediging van ons land tegen de nieuwe vijand: de Sovjet Unie. Zowel Defensie, de NAVO als de Bescherming Bevolking maakten dankbaar gebruik van de solide Duitse bunkers. Hiermee kreeg de Atlantikwall een extra betekenislaag. In het kader van de erfgoedlijn Atlantikwall van de provincie Zuid-Holland inventariseerde Stichting Dorp, Stad en Land het erfgoed van de Koude Oorlog op en nabij de Atlantikwall in Zuid-Holland.

Toen de Atlantikwall na de Tweede Wereldoorlog zijn functie verloor, kwamen de militaire werken in het bezit van de geallieerde strijdkrachten die verschillende werken uit veiligheidsoverwegingen sloopten of onbruikbaar maakten. Op 8 oktober 1946, anderhalf jaar na de bevrijding, stelde het Ministerie van Oorlog het Bureau Registratie Verdedigingswerken (BRV) in. Dit bureau kreeg de opdracht om alle Duitse werken in kaart te brengen en op te meten. Daarnaast adviseerde de BRV de Chef van de Generale Staf van Defensie, over het behoud, sloop of ter beschikking stellen van de werken.

Vanaf de communistische omwenteling van Praag in 1948 nam de dreiging van een nieuwe wereldoorlog toe. Tot aan de val van de Berlijnse Muur in 1989 werden de Nederlandse politiek en defensie in de greep gehouden van het hoogoplopende conflict tussen onze belangrijkste bondgenoot, de Verenigde Staten, en de communistische Sovjet-Unie. De internationale ontwikkelingen waren de aanleiding voor de Chef van de Generale Staf om verschillende onderdelen van de Atlantikwall te behouden en in te zetten bij de verdediging tegen de nieuwe vijand uit het oosten. Andere werken werden, voor de civiele verdediging, overgedragen aan de Bescherming Bevolking. Op deze manier kregen verschillende elementen uit de Atlantikwall een nieuwe militaire bestemming.

Bij het inventarisatie is gebruik gemaakt van archiefbronnen, bestaande inventarisaties en veldwerk. Ook zijn diverse experts benaderd. Het gaat om objecten in Zuid-Holland, die fysiek in het landschap aanwezig zijn en die in de periode 1945-1990 een rol speelden in de Koude Oorlog. De objecten waren onderdeel van de Atlantikwall of zijn daar in beleving mee verbonden, wat inhoudt dat het object zich binnen een straal van 1 kilometer van een Atlantikwallstelling bevindt.

Een overzicht van de objecten is te bekijken op deze kaart. Bij elk object is informatie vermeld over de locatie, de functie met betrekking tot de Atlantikwall en in de Koude Oorlog, de tegenwoordige functie en of het object een monument is.

Bij de inventarisatie is samengewerkt met Erfgoedhuis Zuid-Holland, Peter de Krom, Stichting Atlantikwall Museum Hoek van Holland, Stichting Atlantikwall Museum Noordwijk, Stichting Atlantikwall Museum Scheveningen, Stichting Biberbunker en Stichting Menno van Coehoorn.