Het verhaal van Mercon Kloos

'Tijd voor verandering'

Het bedrijfsterrein van Mercon Kloos aan de West Kinderdijk in de gemeente Alblasserdam oogt vervallen. Al jarenlang wordt hier niet meer gewerkt, staan de machines stil. Natuur baant zich een weg omhoog en naar binnen. Kloos, zoals de mensen in de regio het simpelweg kennen, wacht na goedkeuring van het bestemmingsplan, de sloophamer. De grote loodsen en alle andere utiliteitsgebouwen die nodig waren voor de bedrijfsvoering, maken plaats voor woningbouw. Het einde van een era.

Oud-werknemer Will Huijgen woont pal tegenover het verlaten Kloosterrein en is blij dat na heel lang praten het er nu echt op lijkt dat het terrein wordt herontwikkeld. 'Het staat al zo’n 15 jaar leeg en ziet er niet uit. Het nodigt uit tot vandalisme en de brandweer heeft al verschillende keren brandjes moeten blussen. Ik heb altijd met heel veel plezier bij Kloos gewerkt, maar nu is het hoog tijd voor verandering.' Hoe heeft het zover kunnen komen met dat eens zo florissante bedrijf van Floris Kloos?

Floris Kloos

Voor de oorsprong van het bedrijf doen we een flinke stap terug in de tijd, naar het midden van de 19de eeuw. Floris Kloos, van beroep meester molenmaker, had een imposante houtzaagmolen gebouwd voor de scheepswerf van Cornelis Smit in Alblasserdam. De scheepswerven floreerden in die tijd omdat er grote vraag was naar zeilschepen voor de vaart op Indië. Het rijk verstrekte daarvoor namelijk een aanzienlijke subsidie. De molenbouwers in de buurt van de scheepswerven zaten dan ook volop in het werk.

Floris Kloos had het zakelijk inzicht om van zijn woonplaats Ameide naar Kinderdijk te verhuizen om daar zijn vak in de onmiddellijke omgeving van de scheepswerven voort te zetten. In 1849 kocht hij van C. Smit, de man voor wie hij de houtzaagmolen ‘Ons Genoegen’ had gebouwd, een stukje buitendijks land aan de Noord en vestigde zich daar als molen- en scheepsbouwer en legde daarmee de basis voor het latere concern Kloos Kinderdijk.

Spoorbruggen

Het eerste schip dat Floris Kloos bouwde, ook weer in opdracht van Cornelis Smit, was de bark ‘De Nijverheid’ en nog vele zeilschepen volgden. Het industrieel tijdperk brak aan; hout maakte plaats voor ijzer en de zeilen voor stoom. Het bedrijf ging met zijn tijd mee en breidde aanzienlijk uit. Floris Kloos genoot aanzien als zakenman en behoorde tot de notabelen van Alblasserdam. Werd raadslid en later zelfs wethouder. Over belangenverstrengeling werd in die tijd kennelijk niet moeilijk gedaan.

Met de komst van de trein brak voor de onderneming een nieuwe fase aan. Nederland is een waterrijk land en het spoor kruist nog al eens een rivier. Kloos bouwde zijn eerste spoorbrug over de Dieze bij Den Bosch. Vele van dergelijke projecten zouden volgen, in alle gevallen uitgevoerd in opdracht van spoorwegmaatschappijen, die als de 'Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij' en later als ‘de Nederlandsche Spoorwegen’ zouden gaan samenwerken.

Voor het vele werk in deze branche werd een aparte spoorwegafdeling met een eigen ontwerpbureau en machinefabriek opgezet. Na het overlijden van de 'founding father' in 1892 kwam de bedrijfsvoering in handen van twee van zijn zonen, Floris Kloos jr. en de vrijgezelle Hendrik Kloos. Junior trouwde en kreeg een zoon en vijf dochters. De zoon, ook met de naam Floris, studeerde af als ingenieur, waarschijnlijk met de bedoeling de zaak over te nemen, maar overleed kort daarna. Twee van de vijf dochters trouwden vervolgens mannen die van betekenis zouden worden voor de onderneming: de heren Prins Visser en Visser. 

Herstelwerk na de bevrijding

Om die schoonzoons beide directeur te kunnen maken zette Floris Kloos jr. zijn zaak om in de 'Naamloze Vennootschap F. Kloos en Zonen’s Werkplaatsen' en bekleedde zelf de functie van commissaris in de nieuwe NV. Het driemanschap slaagde er in de in de onderneming aanzienlijk uit te breiden en in die periode werd een begin gemaakt met tal van nieuwe activiteiten, met name werken die in opdracht van Rijkswaterstaat werden uitgevoerd.

De economische neergang gedurende het interbellum (de periode tussen de beide wereldoorlogen) liet ook de Naamloze Vennootschap in Kinderdijk niet onberoerd, maar de tak bruggenbouw bleef floreren, mede door de sterke toename van het wegverkeer in de periode tussen de Eerste en de Tweede Wereldoorlog. Na de bevrijding was er bovendien veel herstelwerk aan opgeblazen en gebombardeerde bruggen. In 1968 kon het 125-jarig bestaan nog zorgeloos en uitbundig worden gevierd, maar het was dan al de vooravond van de slechtere jaren ’70 waarin de staalconstructiebranche een flinke overcapaciteit liet zien. Een herstructurering was noodzakelijk en zo kwam het in 1977 tot een fusie met Hollandia, een constructiebedrijf uit Krimpen aan de IJssel, waarmee Kloos in afgeslankte vorm verder ging als Hollandia-Kloos.

Rode cijfers

Verdere malaise in de metaalsector raakt ook Hollandia-Kloos met als gevolg werktijdverkorting en ontslagen. In een aandelentransactie in 1985 tussen Hollandia en Mercon uit Gorinchem kreeg Mercon er een ongewenste dochter bij: Kloos in Kinderdijk. Het bedrijf had een roemrijke historie van bijna anderhalve eeuw achter de rug, maar stond nu flink in de rode cijfers. De montage afdeling werd direct al aan Mercon gekoppeld en hooggekwalificeerde medewerkers werden ondergebracht in een nieuw ingenieursbureau om zo de technische know-how van Kloos te behouden. Na enkele maanden opereerde dat bureau als zelfstandig bedrijf onder Mercon Holding.

Het oude, befaamde Kloos viel langzamerhand uit elkaar. Ook de anders altijd goeddraaiende railafdeling ontkwam niet aan een fusie en ging verder met een bedrijf in Hendrik-Ido- Ambacht als Kloos-Oving, maar ook dat bedrijf is weer overgenomen door een Duitse onderneming. De laatste jaren werden de gebouwen aan de West Kinderdijk alleen nog maar gebruikt voor opslag en uiteindelijk is het terrein verkocht aan een projectontwikkelaar.

Verbonden met Kloos

Will Huijgen heeft als kind aan de hand van zijn opa nog gezien dat de grote loodsen gebouwd werden, maar heeft er geen probleem mee dat het verdwijnt en dat terwijl hij toch een sterke band met de locatie heeft. Tijdens zijn studie werktuigbouwkunde liep hij al stage bij Kloos, kwam wat later in loondienst en is er tot aan zijn pensioen, door alle fusies en reorganisaties heen, blijven werken. En niet alleen hij, meerdere familieleden werkten bij Kloos. Opa van vaders kant begon bij Kloos in 1927 en Will koestert het horloge dat zijn opa kreeg bij 25 jaar trouwe dienst. Beide opa’s kregen te maken met bedrijfsongevallen waarbij de ene opa blind aan een oog werd en de andere een val van een trap helaas niet overleefde.

‘Pak je kissie op en ga naar Klooze, zo werd er over werknemers bij Kloos gepraat’, zegt Will. ‘lk werkte in de buitendienst en overzag grote projecten als bruggen- en sluizenbouw. De fusies met Hollandia en Mercon waren moeilijke tijden. Al het fabriekspersoneel is bij die laatste fusie ontslagen. Voordeel was wel dat ze het vastgoed van de hand deden en ik het huis dat ik van Kloos huurde, kon kopen.’ Want zo was dat vroeger: de bedrijven voelden een sociale verantwoordelijkheid voor hun werknemers. Bouwden arbeiderswoningen en hadden een bloeiende personeelsvereniging met sport- en biljartclubs, een hengel- en toneelvereniging, drumband en noem maar op. Er werden regelmatig puzzelritten georganiseerd en zelfs werd via een coöperatie aardappels en kolen ingekocht, zodat werknemers die goedkoop konden afnemen. Ook bestond er een leeropleiding voor LTS-ers bij Kloos.

Huijgen heeft zich altijd erg thuis gevoeld bij het bedrijf en kijkt met plezier terug op die periode. Het mooiste project waar hij aan gewerkt heeft is de Oosterscheldekering vindt hij. ‘Echt een hoogtepunt qua verantwoordelijkheid en belevenis. Stalen hefdeuren, 62 in totaal die moesten passen in een gebit van betonnen pijlers. Het plaatsen van die deuren kon net voor de omslag van vloed naar eb, want dan had je de minste stroming en deining, maar dat was uiteraard steeds op een ander tijdstip’. Nu het werk er op zit kan hij meer tijd aan zijn aquariums besteden en de vereniging ‘de Paradijsvis’ waar hij een bestuursfunctie heeft.

Toekomstplannen

Projectontwikkelaar FSD heeft het verlaten bedrijfsterrein gekocht en gaat er een ‘bijzonder woongebied’ van maken. Als het straks klaar is kijkt Will Huijgen waarschijnlijk via een doorkijk, zo op het water van de Noord. Het plan is om de staalstructuur, de spanten van de grote loods, in het ontwerp van de loodsappartementen te integreren. Het ijzeren framewerk van de lage hallen met de knikspanten uit 1843 wordt onderdeel van de binnentuinen. De architectuur van de woningen verwijst naar het stoere industriële verleden van de voormalig staalbouwer. ‘En wie weet’, zegt Huijgen, ‘ga ik later als ik op leeftijd ben en huis en tuin me teveel worden, er zelf wonen in een appartement.’

Met de sloop van het bedrijfsterrein gaat helaas wel een industrieel ensemble verloren. Een cluster gebouwen en objecten die onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden zoals de loodsen en andere utiliteitsgebouwen op het terrein, de nabijgelegen directeurs- en arbeiderswoningen en een oude elektriciteitscentrale. Aan de andere kant laat Kloos ook een hele grote collectie erfgoed na: bruggen, hoogspanningsmasten, sluizen, te veel om op te noemen en ook leeft de naam van de oude meester molenbouwer, van deze captain of industry voort, want hoe gaat het nieuwe wooncomplex heten? Niet Rivierstaete of een dergelijke gekunstelde naam, maar simpelweg Kloos, zoals iedereen het ook kende. Een goede keus.

Met dank aan oud-werknemer Will Huijgen

Bronnen

Ad Korpel, Kloos
125 jaar Kloos – Jubileumnummer van personeelsblad Het Contact